Tốt nghiệp Phổ thông, tôi ở lứa tuổi mà người ta bảo đẹp nhất của một đời người; với bao hy vọng và ước mơ. Bạn tôi rủ đưa đơn vào Trường Đại học Ngoại Thương-Ngoại giao. Song le, bạn được nhận, còn tôi lại nhận giấy gọi nhập Đại học Nông nghiệp. Cầm giấy gọi chỉ nhỏ bằng bàn tay, mà lòng tôi thì mênh man nỗi buồn! nước mắt ứa ra! Tôi không hiểu tại sao lại như thế?!… Xét về gia phả bốn đời, nhà tôi chưa có ai làm nghề nông cả; dáng dấp thì bé nhỏ, còi cọc chỉ nặng có 35kg. Đặt biệt hơn, tôi là con em cán bộ Miền Nam tập kết, thuộc diện ưu tiên số 1 chọn ngành nghề hợp sức khỏe, năng lực, nguyện vọng  để sau về phục vụ cho quê hương Miền Nam .

Lúc bấy giờ, con các ông, cháu cha không ai thèm ngó đến Trường này. Bởi thế, mới có câu “Nhất Y; nhì Dược; tạm được Bách khoa, Nông nghiệp bỏ qua, Nông lâm cút thẳng”. Tôi đâu biết những nơi gọi là nhất nhì đó, làm gì có chỗ dành cho đôi chân bé nhỏ của tôi chen vào!

Đưa ba xem giấy, ý mách để ông tìm cách giải thoát. Nào ngờ, xem xong, ông trầm tư một lúc, rồi khuyên: “Thôi con! được ngựa không nên mừng, mất ngựa không nên tiếc, biết đâu ở lĩnh vực này con sẽ là Nhà phát minh, hay Anh Hùng Lao Động thì sao?!.” Trong thời tranh tối tranh sáng ấy, ba tôi rất lạc quan, bao giờ cũng vẻ cho con một tương lai vô cùng rạng rỡ!.. Và tất nhiên tôi phải nghe theo lời giáo huấn vàng ngọc của cha.
Đến hẹn, tay xách chiếc va-li nặng trịch, to tướng lệch hẳn sang bên phải và tay trái cầm chiếc thau men Trung Quốc, lẻ loi trên con đường vào Trâu Quì tựu trường. Chân tôi bước mà nước mắt chảy dài trên má. Vừa đi tôi vừa oán giận số phận, oán cha: “giá cha có chút địa vị trong xã hội thì con đâu phải thế này!” Song triết lý “được ngựa không mừng, mất ngựa không tiếc” cứ lầm lủi đi vào trong tâm trí tôi. Ừ, biết đâu đấy nhỉ! Và, tôi cố chấp nhận cái số phận hẩm hiu của mình bước sâu hơn. Nhưng càng đi, tôi càng thấy như mình đang bước vào chiếc sừng trâu không có lối ra.

Tôi là sinh viên khóa Mười (1965-1969) của trường. Đến nơi mới biết mình thuộc số sinh viên cuối cùng từ các trường Dược, y, Xây dựng v.v.. thài ra, dồn cho đủ số mà trường này còn thiếu. Tôi là 1 trong số 25 em đến sau cùng. Khi không còn em nào nữa thì nhà trường lại tiếp tục đưa chúng tôi lên nơi sơ tán, tận bản Đổng Bán, tỉnh Cao Bằng. Từ Đổng Bán, đi hơn chục cây số là đến chợ Trùng Khánh,Trung Quốc.

Tôi được phân vào Khoa Chăn nuôi – Thú y. Khoa có 3 lớp. Lớp tôi 27 nam và 12 nữ; chịu sự quản lý của 2 nam và 1 nữ đảng viên. Các Đảng viên này nắm giữ các chức vụ quan trọng của lớp: – Đó là hai anh cán bộ chuyên tu, anh Nguyễn Qúynh, lớp Trưởng, kiêm Bí thư Chi bộ-người Thái Bình; tầm thước, nước da xạm, mặt đầy mụn trứng cá, sần sùi. Đó là anh Thịnh, lớp phó, phụ trách về tư tưởng, đạo đức; quê Bắc Ninh, hát quan họ nghe cũng ngọt; sở hữu trên khuôn mặt chưa hẳn chữ điền là đôi mắt lác, đôi môi mỏng dính, cái miệng nhỏ xíu như con gái. Còn nữ đảng viên độc nhất của khoa là Hoài –Thu, người Nghệ An – Bí thư Chi Đoàn; miệng rộng, đôi mắt ướt, đen. Chính đôi mắt đen ấy đã làm hại đời cô, khiến cô bị xuống học cùng khóa 12 của đàn em.  Ngoài ra, có hai lớp phó chưa Đảng, anh người Thanh Hóa, phụ trách Học tập, anh người Hà Nội phụ trách Lao động.
Thời ấy, Trưởng, Phó là Đảng viên thì quyền hành lớn lắm, có thể quyết định quyền sinh sát trong lớp. Còn học lực, thì hay bị các em phổ thông lên, trêu chọc “Các bác chuyên tu vừa ngu vừa dốt”. Có lẽ do mặc cảm với câu nói đó, nên hai vị Trưởng, Phó rất ghét các em này. Còn tôi, hơn bốn năm sống trong trường nội trú của học sinh miền Nam, lần đầu tiếp xúc với bên ngoài, ngơ ngác như gà công nghiệp, sợ đủ thứ mà là kẻ bị các anh ghét nhất lớp. Có lẽ do tôi là con của nhà thơ-thuộc tầng lớp không phải từng bị ăn củ chuối.

Suốt cả năm học ở nơi sơ tán, tôi bị các anh đặt điều, không nói có, mắc lỗi nhỏ thổi cho to và bị quàn cái tội giai cấp là biểu hiện rõ tư tưởng Tiểu Tư Sản, không quần chúng; do tội chỉ chơi với các bạn thành thị, trông dễ coi, trẻ trung, sạch sẽ, nói năng tế nhị. Các bạn này cũng hơi quá, thường ném tặng thơ, ca ngợi tôi ngay trong giờ học và khi đi chợ Trùng Khánh luôn mua quà tặng tôi. Cử chỉ thân mật ấy không thoát khỏi đôi mắt lác của anh Phó lớp nọ.

Hồi đó, tôi để tóc dài quá đầu gối, tết thành hai đuôi sam. Thú thật, không ít bạn trai của lớp để mắt tới. Chàng nọ ca “Mái tóc dài buông trên vai tròn trắng/  Như dệt thêu nên ánh nắng của tình yêu.” Chàng kia ứng:

Em ơi dạ hương/ Anh nhớ anh thương/Đôi vai nho nhỏ/Tóc dài say hương…

Rồi, những mẫu chuyện ngắn viết về tôi, gọi tôi là “Cô thiếu nữ Tờ-Ri-cô-za, hay Tô-nhi A”- là những nhân vật ưa thích trong các phim Liên Xô của thập niên 60-70 thế kỷ trước.  Những câu thơ, mẫu chuyện dễ thương ấy, tôi vẫn còn giữ đến giờ “chờ dịp” khoe với con cháu rằng “Má” hay “bà” ngày xưa là như thế đấy!

Năm học đầu, lâu lâu nhà trường mở đợt “Ôn nghèo, kể khổ, bình công, báo công” trong toàn sinh viên. Trong khi các bạn ở quê có nhiều chuyện kể, còn tôi, mặc dù cố rặn ra một mẫu có tí khổ để báo công mà không thể, đành ngồi im nghe. Anh Lớp Phó mắt lác bắt tôi phải có, ít nhất một sự khổ để ôn nghèo. Tôi phân bua “Anh ơi, chưa ai kịp làm em khổ, vì em ra đi từ nhà cha mẹ, rồi vào học ở trường HSMN. Ở đó, Bác Đảng nuôi, dạy em thành người rồi bước thẳng vào Đại học này, nên chưa bị cái khổ làm hại.” Vậy mà sau đó, có bạn thấy trong sổ tay anh phó lác, sau tên tôi là dấu (?) đậm nét!… Tôi thật không hiểu và không biết phải làm thế nào để vừa lòng anh lớp Phó lác kia. Biết vậy, tôi luôn chú ý tác phong, ứng xử của mình, nhất là với đồng bào Mường, nơi tôi ở nhờ; khi gặp họ từ xa, tôi đã mỉm cười, cúi đầu chào. Tôi ngoan ngoãn nhận bất cứ việc gì, đi bất cứ nơi đâu lãnh đạo lớp phân công.

Thế rồi, vào cái buổi họp chia tay với bà con Bản Mường để về xuôi, anh lớp phó lác đứng trước lớp cảnh cáo: “Bà con dân bản phản ảnh cô Lâm..khinh người, gặp dân bản không chào hỏi, mắt cứ ngước lên trời v.v…” Nghe anh nói mà lòng tôi tủi hận. Nhưng có nguời nói lại – “Anh nói sao chứ nó lúc nào cũng chào họ từ xa, trước cả chúng em nữa kia. Lúc đó anh phó lác tỏ ra bực tức, vì ý đồ vu khống của mình bị phát giác. Tuy vậy, đó cũng là bài học cho tôi trong cách cư xử đối với thời gian còn lại của khóa học. Sau này, chào ai, tôi nói rõ to: “chào bác, chào chị, chào anh, chào v.v… chứ không cúi đầu, mỉm cười nữa. Tôi sửa cả tính “không quần chúng, tư tưởng tiểu tư sản” bằng thái độ chan hòa tất cả với mọi người v.v… Nhưng thế vẫn chưa xong! người ta lại thay vào đó cái từ khinh bỉ “ Lâm là của chung”

Cuối 1966, chúng tôi trở về xuôi, sơ tán về huyện Khoái Châu-Ninh-Giang, giờ  thuộc Hà Nội. Tất cả sinh viên đều ở nhờ nhà dân. Mỗi nhà có 3 đến 4 em. Tại nơi này, đời sống, sinh hoạt của lớp tôi như một xã hội thu nhỏ. Các em sinh viên đều sợ anh Phó lớp, mark đỏ. Anh cậy quyền, cậy thế ức hiếp bọn trẻ; ai làm anh giận, anh thầm đi báo Chủ nhiệm Khoa, mà cô chủ nhiệm giống nữ thủ tướng Anh bây giờ- chỉ dùng bàn tay thép với học sinh chứ không phải bàn tay nhung.

Trong lớp có một cậu, người lùn, mắt ti hí. Áo nào cậu mặc cũng vài ba miếng vá. Không biết sau miếng vá, áo có rách thật không? Bởi trông còn mới, tệ lắm thì cũng chỉ mới giặc qua 4, 5 lần là cùng. Cậu vá để cố chứng minh mình thuộc giai cấp bần hàn trong xã hội, để được anh phó lác quan tâm giúp đỡ rồi kết nạp vào Đảng. Nhưng dù cậu có trăm phương, ngàn kế, chìu chuộng anh phó lác, anh ta cũng không đỡ nỗi cái mark phú nông của nhà anh. Không ai kết nạp giai cấp hơi giàu có, chỉ đứng sau địa chủ một ít. May mà còn được vào đại học chứ con nhà địa chủ thì không có cửa.    

Một hôm, lớp bỗng có người của Khoa về điều tra gì đó. Nghe nói là điều tra về lãnh đạo lớp ức hiếp sinh viên. Ai đó phản ảnh lên khoa. Khoa cử một chú xuống “nằm vùng” để theo dõi. Nhưng, chú lại chọn “nằm” ngay tại nhà anh phó lác ở để “điều tra” nên công việc có bị hạn chế. Anh phó lác đêm nằm tâm sự hết cở làm sao mà chú cán bộ không động lòng trắc ẩn. Bởi vậy, vào cuộc họp, chú –  nghe các bạn thân của anh phó lác nêu toàn ưu điểm cho lãnh đạo. Chú về báo lại, Khoa không chấp nhận, bắt họp lại.

Lần thứ hai, lúc đầu, mọi người ngồi im thin thít. Gần 15 phút trôi qua, không có cánh tay nào giơ lên. Thấy vậy, cán bộ lớp thiết tha yêu cầu “Các bạn Đoàn viên đừng sợ bị trù dập, hãy thẳng thắn góp ý phê bình để Lãnh đạo lớp thấy được  khuyết điểm rút kinh nghiệm, lãnh đạo lớp tốt hơn”.

Nghe yêu cầu của anh lớp trưởng quá thiết tha, chân thành, các sinh viên phấn khởi vô cùng, thi nhau bộc bạch bức xúc bị dồn nén bấy lâu. Dẫn đầu là anh lớp Phó Phụ trách Lao động:

–               Nếu Lãnh đạo yêu cầu thế, tôi xin góp ý một cách chân thành, trước hết tôi góp ý cho anh Thịnh; anh là Đảng viên, nhưng tôi thấy anh không xứng đáng là đảng viên, xứng đáng ở tù! Sau đó anh dẫn chứng một loạt tội của phó lác qua hai năm học-từ Đổng Bán đến Khoái Châu…

–               Thừa thắng xốc tới, như một loạt đạn của súng trường tiếp vô. Nhiều bạn góp ý cho anh phó lắm. Sau cuộc họp ai nấy phấn khởi vô cùng, vì đã trút hết nỗi uất hận của mình đối với anh ta.

Nhưng, ai ngờ! Đó là buổi họp đã được cán bộ lớp chuẩn bị sẵn, đưa những ai nói thẳng, nói thật vào tròng. Ai hôm ấy, mạnh dạn bao nhiêu để rồi “cái mồm làm hại cái thân” bấy nhiêu!…

Sau buổi họp, không khí trong lớp bị xáo trộn, như có mây mù che phủ. Tiếp theo là sự hoán vị, người ở nhà này chuyển sang nhà kia rất kỳ lạ. Mọi người bàn tán lén lút với nhau như các chiến sĩ hoạt động trong vùng tạm chiếm. Có kẻ nào đó để lộ tin tức là lãnh đạo lớp đã cử người ghi chép tất cả những gì xảy ra trong cuộc họp kiểm điểm: Lập danh sách:  Ai nêu toàn ưu điểm cho lãnh đạo thì ghi ở dòng – thuộc “phe ta”. Ai phê có ưu, khuyết là – phe trung lập, còn phê toàn khuyết điểm thì là phe địch.

Tính tôi nhút nhát, sợ đủ thứ, cả nể, không dám làm phật lòng ai, cuộc họp nào tôi cũng đều ngồi im an phận. Thế mà tôi lại bị đưa vào danh sách phe của địch!

Sau đó vài tuần, một tin động trời từ trên Khoa đưa xuống. Anh phó lác phổ biến cho cả lớp “Cần phải gột sạch ảnh hưởng tư tưởng của bọn “Nhân văn giai phẩm” trong sinh viên”. Theo trí nhớ, người đứng đầu danh sách được Khoa quan tâm nhất là bạn Đỗ Hữu Thoại. Kế đó là anh Lớp Phó phụ trách Lao động- Lê Xuân Dần, tiếp theo là Ng Tường bạn thân nhất của tôi. Với tội danh, làm thơ nhuốm màu sắc “phản động vì bị ảnh hưởng tư tưởng của bọn NVGP”.

Và lạ chưa. Mỗi lần Đại Hội Chi Bộ hoặc Chi Đoàn, lớp cử tôi hát để chào mừng. Tôi hát toàn bài Cách Mạng như: Ngọn đèn đứng gác; Bài ca hy vọng, Tiếng đàn Ta lư v.v… Đứng trên bục nhìn xuống, tôi thấy anh phó lác ghé tai cô Chủ nhiệm Khoa nói điều gì đó, cô liền nghếch đôi mắt ánh thép lên nhìn tôi. Và tôi nghe khá rõ cô hỏi “Đó là cô Lâm à?” Tôi thấy anh Phó lác gật đầu và rỉ tai thì thầm thêm điều gì nữa… Không biết họ đang nói gì về tôi và để làm gì! sao như vậy? Linh tính cho tôi biết, cuộc đời sinh viên của tôi sẽ khó mà thoát khỏi vòng kìm kẹp của hai con người – một với bàn tay nhung, hai với đôi mắt lác này rồi!…

Vào năm thứ ba; một ngày đông giá lạnh; tôi ngồi bên bếp lửa nhà dân học bài . Anh Phó lác ngang qua, thấy, vào ngồi cạnh. Hình như hôm ấy, anh chủ tâm gặp tôi để làm công tác tư tưởng chứ không phải vô tình như anh nói.

Tôi biết nhiều người không ưa, nhưng thế hệ chúng tôi, ở trong môi trường đó, ai cũng cố gắng học tập, tu dưỡng để được đứng vào hàng ngũ của Đảng. Trong quá trình học, rất khó khăn, từng bước tôi nhích chân lên từ cảm tình, đối tượng. Cuối cùng nếu qua được các bước thử thách và được đảng viên đồng ý 100% thì Chi bộ sẽ kết nạp vào Đảng. Tôi rất quan tâm đến quá trình tu dưỡng của mình. Nên nhân tiện anh đến, tôi đã hỏi: “Em còn thiếu sót gì mà Chi Bộ chưa chấp nhận em; qua các cuộc họp, lần nào em cũng được nhiều phiếu hơn bạn Vĩnh 10-15 phiếu, nhưng bạn ấy thì được, còn em sao cứ bị đẩy xa vòng tay của Đảng hoài vậy anh?  Anh phó im lặng một lúc, rồi nói trong vẻ đe dọa:

–  Tôi yêu cầu cô một việc, có làm thì mới nói đến chuyện vào Đảng, còn không thì đừng bao giờ nói đến chuyện đó?

–  Việc gì anh nói ra em biết làm được hay không mới trả lời cho anh chứ.

– Tôi yêu cầu cô nộp quyển thơ của cậu Đỗ Hữu.Th đã tặng. Nghĩ một tí, anh tiếp. “Thực ra đây không  phải là yêu cầu của riêng cá nhân tôi mà chính là yêu cầu của Đảng. Cô nộp hay không tùy cô…

Tôi thật sự bàng hoàng về lời yêu cầu của anh ta. Thực ra bạn Th không tặng thơ cho tôi, mà chỉ cho tôi xem những bài thơ làm khi còn học Phổ thông và một vài bài làm ở lớp này. Mà xem ra thơ cậu ấy có gì để Chi Bộ phải quan tâm đến dữ vậy. Anh phó lác đã đưa tôi vào thế kẹt!… Giả dụ bạn Th có tặng thơ cho tôi đi nữa, thì chắc chắn tôi không làm cái việc thất đức là tiếp tay anh ta để hảm hại bạn mình.

Anh phó lác này quá nhỏ nhen, cố chấp, anh muốn trả thù những người đã phê bình mình nên tìm trăm phương nghìn kế và anh dựa vào lúc phong trào chống ảnh hưởng tư tưởng “phản động của bọn nhân văn để hại người. Anh ta là đồng hương của Th, nhưng vì Th theo phe địch phê phán anh ta kịch liệt, nên bị anh ta dựa vào thơ văn để hạ gục. Trong trường hợp này, nếu tôi nộp thơ cho anh ta, tức là tôi đạp lên xác bạn mà đi lên. Không đời nào tôi chịu, cha tôi từng dạy “Đừng bao giờ làm đau bạn hữu”.

Tất nhiên, sau đó, anh Phó lác không tin rằng tôi không hề giữ một bài thơ nào của Th cả. Và, việc vào Đảng của tôi không bao giờ thành, bởi vì phạm tội che dấu “ thơ phản động”.

Đến năm thứ tư, chúng tôi đi thực tập dài hạn về các HTX, làm đề tài thí nghiệm, viết Báo cáo Tốt Nghiệp. Khoa chia thành nhiều đoàn, đi về nhiều vùng khác nhau. Việc điều động ai về đâu là tùy sắp xếp của Trưởng, Phó lớp. Cơ sở để phân vùng dựa vào sự ưu ái  của anh lớp Phó đầy quyền lực:

– Đoàn lên Cao Bằng có cô Bí thư Chi Đoàn, vì đã phạm tội chửa hoang do anh chàng người Hải phòng mặt rổ, quá mê đôi mắt ướt của cô nàng gây ra.

– Đoàn về Thanh Hóa xa xôi, gần tuyến đầu Tổ quốc, có anh Lớp Phó-người đã phê anh ta tội “Không…chỉ xứng đáng ở tù ..”

– Còn tôi, về Ngô Thôn Thạch Bàn, chỉ cách Trường có 2-3 cây số thôi.

Nhìn địa chỉ tôi về thực tập, chắc các bạn lớp sẽ nghĩ tôi được ưu tiên. Không đâu! Chắc kiếp trước tôi hành hạ anh phó lác nên giờ tôi bị anh hành hạ lại!

Đoàn của tôi được cô Chủ nhiệm Khoa trực tiếp chỉ đạo, và do anh Phó lác  phụ trách. Cùng về HTX với tôi là anh Trần Vượng, từ lớp 1B sang. Anh người Hải Phòng. Trước khi đi, cô Chủ nhiệm phổ biến nội qui thực tập, anh phó lác đọc danh sách và phổ biến thêm một điều kỳ dị:

–     “Trong thời gian thực tập, người ở HTX này không được qua chơi ở HTX kia, ai vi pham nội qui sẽ bị trật tốt nghiệp”. Nghe anh đọc danh sách Hợp tác xã mà tôi và anh bạn thân sẽ đến thực tập; tôi hiểu ra nội qui anh vừa bổ sung là dành cho tôi và bạn Ng. T. Anh ta nói “không được qua lại thăm nhau nhưng bố trí cho tôi và T ở hai HTX chỉ cách nhau có một bức tường bằng gạch. Anh thật đố kỵ, độc địa, mang hận thù giai cấp đến tận xương tủy. Chỉ còn nửa năm nữa là chia tay nhau. vậy mà anh không tha cho tôi. Anh hiểm độc, cố tình làm cái bẫy hòng hại tôi.

Anh Vượng nhóm trưởng của tôi thắc mắt: “Em làm sao mà để anh Thịnh ghi vào sổ công tác ( cô Lâm + Nguyễn T = tình bạn hơi quá mà tình yêu chưa thấy gì? cần theo dõi.

Chữ chưa thấy gì của anh có nghĩa là anh chưa hả dạ được nhìn thấy tôi vác cái bụng bự như cô Bí thư Chi Đoàn mà anh muốn tạo ra lắm lắm!.

Ngồi hàng ghế đầu tôi thấy cô Chủ nhiệm và anh Phó Đoàn nhìn tôi nói nhỏ gì đấy. Tôi đọc được trong ánh mắt của anh điều anh sắp làm đối với tôi. Tự nhiên nước mắt tôi chảy ra dàn dụa, tôi khóc vì nghĩ  “suốt bốn năm mình không ngóc đầu lên được, giờ chỉ trông cậy vào những ngày thực tập mà cũng không thoát khỏi sự theo dõi của anh”. Thấy tôi lau nước mắt, anh lại gần, không phải để an ủi mà ghép thêm tội: “Đi thực tập mà khóc cái nỗi gì để Chủ nhiệm Khoa bảo là cô chọn lựa nơi dễ để đến”.

Đấy, anh ta đã vu khống một cách trắng trợn như thế thì tôi ngóc đầu sao được! Anh ta nói mà không nghĩ “Tất cả những gì đã xảy ra với tôi, thì tôi có thể đòi hỏi được gì ở đây? Tôi làm sao biết nơi này sướng nơi kia khổ để lựa chọn. Vậy mà anh ta đã rỉ tai nói với cô Chủ nhiệm như thế, và khi nói lại cho tôi thì anh đổ cho Chủ nhiệm đã nói như thế!

Thời nào cũng vậy, cái thiện cái ác chỉ cách nhau có gan tất. Mà cái ác hay cái thiện theo Nhà bác học Pascal: Người càng thông minh và càng tốt thì càng thấy nhiều cái tốt ở mọi người”. Anh Phó lác thấy ai cũng xấu với mình chỉ trừ cậu có đôi mắt ti hí kia thôi! Thế nên ở đời nếu “vỏ quýt dày thì đã có móng tay nhọn” vì biết ý đồ của anh, tôi quyết không để sập bẫy anh giăng sẵn, dù rất thương nhau và rất gần nhau, HTX nơi tôi đến chỉ cách  HTX của T bức tường gạch mà không dám qua lại thăm nhau. Khổ nổi hồi đó đâu có điện thoại để  hỏi thăm.

Chúng tôi biết cả hai HTX đều có Phe ta ẩn mình để theo dõi chúng tôi hòng làm chúng tôi trật tốt nghiệp!

Khi kết thúc đợt thực tập, thầy giáo hướng dẫn làm Đề tài đã hỏi thăm về tôi thì được bà Phó Chủ Nhiệm HTX nói: Tôi quí cô ấy như một nén hương.  

Cuối cùng, anh phó lác phải nói lời tạm biệt với tôi: Bích Thủy tuổi đời nhỏ nhưng tuổi xã hội thì cao./.{jcomments on}