Bà nội tôi mất sớm, khi cha còn rất nhỏ; nhưng bà luôn hiện hữu trong cuộc sống của gia đình tôi ; bởi khi nào có dịp thì ba lại kể về bà,  

Theo ba, bà nội tôi không những đẹp người mà đẹp cả nết nữa. Phụ nữ trong huyện thời đó ít ai bì kịp. Bà đôn hậu, thông minh, hiền lành, tuy nghèo nhưng tốt bụng nên bà con xóm giềng thương lắm. Nói nôm na theo kiểu hiện đại – bà hội đủ tố chất của người phụ nữ thời Phong Kiến: “ngôn, dung, công, hạnh”. Vì vậy, ba tôi rất tự hào về người mẹ của mình, qua bài  “Mẹ tôi”

Thuở ông ngoại bút nghiêng lận đận

Bà nội tôi mở hiệu may tại nhà, ở phía bên kia cầu Tràng Thi-sông Côn. Bà chỉ may tay, vì không đủ tiền mua chiếc máy Singer, giá 120đ Đông Dương; trong khi hàng tháng, nhà chỉ dám tiêu pha từ 5 – 10 xu cho mọi sinh hoạt.

Bà may khéo, đường kim mũi chỉ đều như hạt gạo, thẳng như may máy. Tài thêu, rua của bà không chê vào đâu được: chim, cò, rồng rắn qua tay bà, chúng như động đậy. Vì thế, trong huyện, có tới ba cửa hiệu, nhưng phần lớn các nhà giàu, quan lại hầu hết đều đến thuê bà may, thêu.  Khi bà còn sống, nhờ tay nghề của bà mà cuộc sống gia đình cậu Lang rất ổn định.

Tiếng lành đồn xa. Lần nọ, quan huyện cho vời bà vào dinh. Chân bà vừa chạm bậc thềm cửa chính; đang lễ phép cúi chào thì quan hỏi: “Nghe nói bà may khéo nhất làng, bà may cho ta bộ lễ phục”. Dừng giây lát, quan nói tiếp: “Người ta thường bảo rằng làm nghề nào ăn nghề đó, có đúng vậy không? Nếu đúng, ta thách bà, lấy được của ta dù chỉ một rẻo vải nhỏ bà cũng sẽ được trả công hậu và còn được thưởng cho thúng gạo; nếu không, coi như bà may không công cho ta đấy!”. Mẹ cậu Lang gật gù đồng ý.

Để dễ bề kiểm soát, quan buộc bà vào may tại dinh nhà quan; chiều tắt mặt trời mới được về. Và để chắc ăn, trước khi ra cửa, gia nhân khám người bà không sót chỗ nào, rồi kèm ra tận cổng. Sau đó, vào nhà, tiếp tục kiểm tra cẩn thận từng xó xỉnh, không để sót một rẻo vải thừa nào cả. Cứ như vậy, sau vài ngày may, thêu, mẹ cậu Lang trình quan bộ lễ phục. Cầm bộ lễ phục xem, quan gật gật đầu vẻ hài long, và tủm tỉm, khen:

– Chà, chà! quả lời đồn không sai; bà tài hoa thật. Đường kim, mũi chỉ khá tinh xảo. Có hai màu vàng đậm, nhạt mà ta nhận ra các con vật trên áo như đang cục cựa!…”

Thấy quan khen mà không đã động đến tiền công; bà hiểu là ngài đang thực hiện lời hứa, bởi bà chưa chứng minh được “Làm nghề nào ăn nghề đó”. Bà đành lẳng lặng tay không ra về, trước sự đắc ý của con cháu nhà quan!

Thế rồi, hai hôm sau, gia nhân nhà quan tới mắng vốn:

– Bà may lễ phục kiểu gì vậy, mới xỏ tay vào chỉ đã tuột. Bà vào khâu lại để quan kịp đi lễ, quan giận lắm đó”.

Vậy là trúng kế bà rồi! Không phải bà may dối mà đó là kế sách để bà vào nhà quan lần nữa. Lần này, nhà quan không bận tâm về vải thừa. Nhà quan cho rằng: “chỉ may lại chỗ tuột chỉ có gì mà lo” Song, chính lúc này là cơ hội bà tôi lấy vải để chứng minh cho câu nói trên. Mảnh vải to bằng cả lưng áo được bà lận vào trong. Bà may khéo đến độ không ai phát hiện ra. Bà tin rằng dù muốn hay không nhà quan cũng phải gọi bà vào để sửa lại. Sau đó, bà cẩn thận may lại áo cho quan rồi tươi tỉnh ra về …

Ngay chiều hôm ấy, bà đem mảnh vải đến trình quan để lấy tiền công và gạo thưởng. Cầm mảnh vải khá to trên tay, quan trố mắt kinh ngạc, vẻ thán phục. Ngài hỏi bà cách lấy. Bà thật thà tường thuật lại. Nghe xong, quan không giận mà khen sự lanh trí, giảo hoạt của bà, và nói: “Bà xứng đáng được hưởng những gì ta đã hứa”. Ông gọi người nhà mang tiền công và thưởng cho bà thúng gạo đầy. Ngài liếc nhìn bà, tủm tỉm cười ý nhị:  “làm nghề nào ăn nghề đó quả không sai,”

Khi bà tôi mất được an táng tại Gò Nổ, cách đường xe lửa 500m (nay gần Đài phát sóng thị  xã  An Nhơn). Hồi đó, thầy địa lý có nói “Sau này, gia đình ông phát về văn chương, ở con trai thứ.” Có lẽ thầy địa lý đúng! Em trai thứ – Lâm Huy Nhuận, đã học và kiếm cơm bằng chức danh nhà báo, nhà thơ, và phóng viên Đài Tiếng Nói VN.

Bà tôi mất lúc ba chưa đầy 6 tuổi (dương). Hình dáng bà chỉ mờ mờ, lúc ẩn lúc hiện trong tâm trí, nhưng được khắc họa rất nét bằng ký ức của người cha  

Tưởng tượng không ra hình dáng mẹ

Trên mỗi kim còng một sống lưng

[  Dáng mẹ  ]

{jcomments on}