Tác giả: BS Nguyễn Ý Đức
Chúng ta trả lời cho sự
Sợ Hãi và Căng Thẳng như thế nào?
*1- Nang Thượng Thận dùng vào việc gì?
Bất cứ ai quen thuộc với một bức hình của Napoleon mang một cái mũ có vành vểnh lên ở ba phía thì chắc là không lạ gì với hình dạng của nang thượng thận. Khi chiếc nón ba cạnh của Đại Đế đã đội lên đầu thì cũng giống như nang thượng thận chụp lên phia trên của mỗi trái thận. Mỗi tuyến nội tiết này chỉ dài khoảng 2.5 tới 5.1 cm và nặng khoảng một phần của 28gr mỗi bên nhưng chúng sản xuất ra hơn ba chục tá kích thích tố.
Nang thượng thận có hai phần khác nhau đến nỗi này thực ra là một cặp tuyến, chiếc này nằm trong chiếc kia. Phần bên ngoài gọi là vỏ mầu vàng nhận kích thích tố của não thùy adrenocorticotropic. Phần ở trong có mầu đỏ nâu và nhận lệnh trực tiếp từ hệ thần kinh.
Kích thích tố do phần vỏ gọi là các steroids. Có ba loại: *mineralocorticoid mà nhiệm vụ là giữ thăng bằng các chất natri và ka li trong cơ thể;
** glucocorticoids có nhiệm vụ nâng lượng đường trong máu và
*** kích thích tố sinh dục.
Phần tủy tràng tiết ra hai loại kích thích tố: adrenaline và noradrenaline.Vì các hóa chất này có trách nhiệm đối với một số phản ứng như sợ hãi và nóng giận cho nên chúng được gọi là kích thích tố khẩn cấp.
**2. Tuyến nội tiết làm gì khi ta bị Căng Thẳng?
Sẽ qua một cuộc giải phẫu hoặc nhận được một số dấu hiệu báo trước là ta cần giải phẫu. Về nhà mà thấy kẻ trộm có khí giới ở trên trần nhà hoặc lo ngaị về những hóa đơn chưa trả. Tham dự một cuộc thi hoặc chờ đợi để được phỏng vấn.Can dự vào một cuộc đôi co hoặc ngồi trên xe hơi ở chỗ nhiều giao thông mà không làm gì được. Có cả ngàn lý do vật chất cũng như tinh thần hành hạ cơ thể của chúng ta. Đó là một số những căng thẳng tinh thần.
Hệ thống nội tiết giải quyết những căng thẳng này rất nhanh.
*Phần tủy tràng tiết ra adrenaline và noradrenaline làm cho tim đập nhanh và hơi thở rồn rập để lấy thêm không khí.
**Cấu tạo dưới đồi tiết ra kích thích tố corticotropin-releasing CRH. Chất này lại làm tuyến yên tiết ra kích thích tố adrenocorticotropic ACTH. ACTH lại kích thích nang thượng thận để đưa kích thích tố glucocorticoid vào dòng máu.
Kích thích tố quan trọng nhất là cortisol được biết dưới tên hydrocortisone. Căng thẳng có thể khiến nang thượng thận tiết ra cortisol gấp 20 lần số bình thường để cơ thể đối phó với các khó khăn. Nó lấy amino acids từ các kho dự trữ ở thịt và các mô bào khác,giúp đưa chúng vào gan và từ đây chuyển chúng thành chất glucose.Nó cũng thả ra chất béo acit từ mô mỡ. Chúng ta vẫn chưa biết bằng cách nào những thay đổi đó giúp ta đối phó với căng thẳng.
Kích thích tố rất cần thiết để ta đối phó với căng thẳng hoặc thương tích, chạy trốn trước thú dữ trong rừng hoặc đánh nhau bằng tay với kẻ thù.Nhưng có nhiều căng thẳng trong đời sống hàng ngày không cần đến sức mạnh và sự tiết ra các kích thích tố vô tội vạ có thể mang hại cho cơ thể.
***3-Có cách y khoa nào dùng cho adrenaline?
Những con rắn có vẻ đáng sợ hơn là con ong, kiến lửa, ong bò vẽ hoặc ong bắp cầy, nhưng tại một vài vùng ở trên thế giới, sâu bọ cắn lại giết nhiều gấp đôi số người bị rắn cắn mỗi năm. Nguyên nhân là do dị ứng. Và các bác sĩ đều khuyên mỗi người nên mang một ống adrenaline để chích ngay.Thuốc sẽ mở đường dẫn không khí, kích thích trái tim và duy trì huyết áp ở mức bình thường.
Adrenaline cũng được dùng trong trường hợp có khẩn cấp ở tim khi ta chích vào tim để cơ quan này hoạt động trở lại. Chúng được dùng để chữa cơn suyễn bằng cách làm thư dãn cuống phổi cũng như khi bị nghẹt mũi.
****4-Nếu dùng glucorticoid lâu có nguy hiểm gì không?
Công dụng của glucocorticoids, kể cả cortisone, như là một dược phẩm tùy thuộc vào sức mạnh để giảm viêm và chấn áp hệ miễn dịch khi dùng nhiều nhưng lại có thể gây ra một số tác dụng phụ. Tuy nhiên dùng nhiều và lâu lại cũng gây ra tác dụng phụ như chất béo tụ lại và đưa tới mặt tròn như mặt trăng.Các tác dụng phụ nguy hiểm khác như loãng xương, loét bao tử, tiểu đường, cao huyết áp và vết thương lâu lành. Giảm hệ thống miễn dịch đưa tới nhiễm trùng mà không biết vì không viêm đỏ lại ít đau. Một rủi ro khác là rối loạn về tâm lý gồm có vui quá hoặc điên khùng.
Các yếu tố trên đây không làm chúng ta quên cách điều trị với glucocorticoid. Tác dụng phụ quan trọng nhất có thể phòng ngừa bằng cách dùng phân lượng nhỏ nhất trong thời gian ngắn nhất và ngày nay đa số các bác sĩ rất bảo thủ khi biên toa cho thuốc này. Ngoài ra, các nhà chuyên môn lại khám phá ra rằng dùng liều lượng cao và cách nhật lại an toàn hơn.
Bác sỉ Nguyễn Ý Đức.