Lá mùa Thu lá không bay nữa

Lá rụng tơi bời lối tử sinh

(Võ Đình, Nàng Thu phong)

Trái Trắng, nghe nghịch ngợm, nhưng đơn giản chỉ là tiếng Việt của hai chữ Bạch quả /bai guo hay Ngân hạnh /yin hsing, tiếng Tàu; Mơ bạc /Abricot d’argent, tiếng Pháp. Mỹ gọi nôm na là Maidenhair/tóc tiên, dẫu cây chẳng có sợi tóc nào.

Đó là cây Ginkgo biloba L.

Tôi say mê cây Trái Trắng Bạch quả từ ngày định cư tiểu bang xanh mãi ngàn xanh evergreen state Washington vùng Tây Bắc Mỹ. Từng nằm hàng giờ trên thảm lá dưới tàng cây đang thay màu lả tả rơi rụng. Lá Bạch quả một khi đổi màu xong là hàng loạt mảnh vàng anh sáng rực lìa cành. Nằm ngắm lá. Lưng sát mặt đất lạnh lại thấm cảm một nỗi ấm áp kỳ diệu lắng nghe từng cọng cỏ cánh lá lao xao rì rào. Lá chao mấy vòng rồi đáp nhẹ nhàng. Cả người tôi phủ đầy lá vàng long lanh sắc Thu, một sắc Thu sáng loáng vàng rực thật tươi thật mát. Không như những loại màu vừa nâu non nâu già vừa vàng rộm vừa đỏ rực, rực rỡ dữ dội đến lạnh người.

 

Những lần có dịp nhặt lá, tôi gom về ép vào những trang sách cũ, và làm tấm thiệp đánh dấu trang, vì lá Ginkgo biloba L. có khả năng sát trùng, trừ mọt sách. Tôi chế diễu đùa chính mình là mọt sách, nhưng gặm nhấm mãi sách chẳng hao mòn, chỉ mắt mờ mỏi mệt, và lá Trái Trắng là bạn chí tình luôn mang năng lượng cho tôi.

Cây Trái Trắng Bạch Quả là tặng phẩm kỳ diệu của thiên nhiên, của Đấng Tạo Hóa ban cho loài người. Cây thiêng của Đông Phương, biểu tượng của nhất nguyên nhị thể, âm dương tương khắc tương hợp; biểu tượng của bản thể bất biến trước gian nguy thử thách; ẩn chứa năng lượng phi thường; biểu tượng giá trị bất tận của quá khứ, và đặc biệt biểu tượng cao quý của TÌNH YÊU, và trên tất cả, tôn vinh làm biểu tượng cho tình THÂN HỮU.

Biểu tượng thân hữu, tranh Atsuko Kato

Tất cả những đặc tính quý báu đó, cọng thêm vào giá trị dược chất, cây Trái Trắng Bạch Quả là biểu tượng của sự trường tồn, có thể hiểu là trường sinh bất tử.

Mấy năm sống vùng Đông Bắc Mỹ dưới chân rặng núi Nam South Mountain, tiểu bang Maryland, chúng tôi hay lang thang lên núi, trèo đèo, hoặc lội bộ trong những vùng vắng vẻ. Tôi thích những con đường nhỏ quanh thị xã Frederick, lang thang lân la dưới những tàng lá rì rào reo vui trong nắng gió, đặc biệt con đường có cây Trái Trắng.

Cây Trái Trắng này rất lớn, là một trong những đại thụ của cả nước Cờ Hoa. Màu lục non trong sáng mát rượi từ Xuân qua hè, lá dần dần ngả ửng vàng, bắt đầu một đường viền vòng ngoài, lặng lẽ nhẹ nhàng như làn sương trắng buông chùng quàng ngang vào buổi sáng cuối Thu bỗng rực toàn vàng, màu vàng chanh sáng rỡ, thỉnh thoảng mới có lá lẫn chút nâu hay đỏ. Hình dáng lá như hai cái quạt nho nhỏ xinh xinh có chung một cạnh xếp gần nhau, mà danh từ khoa học gọi lá hai thùy, nên có tên biloba là vậy. Hai thùy lá khe khẽ chạm nhau khi có làn gió thoáng qua, rung xào xạc nhẹ nhàng như lời tỉ tê thầm thì của đôi bạn.

Lá Ginkgo, hình Kwanten

Một ngày đầu Thu, các bạn hẹn nhau trên đỉnh Đường Chân Trời Skyline, công viên quốc gia Shenandoah National Park của tiểu bang Virginia. Đường Chân Trời dài cả 105 dặm ngoằn ngoèo dọc theo sườn dãy Núi Xanh Blue Ridge, nằm sát biên giới hai tiểu bang Virginia/Maryland và ngay cạnh thủ đô Washington D.C.  Công viên Shenandoah thành lập cuối năm 1935, già cùng tuổi tôi, và rộng ngót 200 mẫu, hầu hết dầy đặc thông tùng bách nhưng đặc biệt được trồng thêm nhiều cây nguyệt quế lá dày bóng mượt, có công dụng chống sấm sét. Nguyệt quế này thuộc giống Hy Lạp Laurus nibilis L. lá có mùi thơm, xưa được dùng kết vòng hoa chiến thắng trong các cuộc thi thể thao và thế vận hội.

Từ đỉnh Đường Chân Trời nhìn bao quát núi rừng vùng Đông Bắc, lá đổi màu gấm thêu ngũ sắc. Chân bước mà mắt ngước nhìn cố tìm một màu sắc và hình dáng quen thuộc rất yêu thích, tôi không thấy  một cây Trái Trắng nào, nhưng chân bỗng vấp một mảnh đá vuông vức gọn ghẽ. Nhặt. Nhìn. Mảnh đá óng sắc xám thạch anh long lanh chút rêu xanh, một cạnh sắc chắc nứt từ một tảng lớn. Lùng tìm mà không hy vọng. Nhưng bỗng sững sờ vấp một mảnh khác. Nhặt. Nhìn. Ghép vừa khắng khít. Một cơ duyên.  Châu về Hiệp phố.

Hai mảnh đá vỡ nhắc đến những mảnh hóa thạch của lá Trái Trắng. Cũng cơ duyên của đam mê màu lá khi Thu về.

Lá Bạch quả hóa thạch, sưu tập của Bảo tàng viện Smithsonian

Lá đực trên mảnh đá lớn chia hai thùy rõ rệt.

Lá Bạch quả hóa thạch có tuổi già cả 270 triệu năm, trước khủng long khủng tượng cả 40 triệu năm. Những nhà khảo cổ khám phá được lá Bạch quả hóa thạch khi đào xới địa tầng tìm xương thú vật thời cổ đại, nên cây bạch quả được gọi là hóa thạch sống.

Cây lớn nhất già nhất có trên 4 ngàn năm tuổi, cao 50 thước, tức là 164 feet, trong rừng Triết Giang bên Tàu.

Đức Khổng Tử (551-487 trước Công nguyên) từng giảng dạy môn đệ dưới một cây Bạch Quả, như ghi khắc trong  hình bên cạnh nhặt từ kwanten.home.

Năm 1945, bom nguyên tử tàn phá toàn đảo Hiroshima, có cả 70 nghìn người chết và 60 nghìn bị thương,  dinh thự nhà cửa tan hoang, đất đai nhiễm phóng xạ không sinh vật nào sống sót.

Hình ảnh bất diệt cây Ngân Hạnh Bạch Quả trong trận Hiroshima ghi trong đoạn phim

http://kwanten.home.xs4all.nl/hiroshima.htm

Cây Bạch quả Ginkgo gãy gục cháy rụi, nhưng mùa Xuân năm sau đó, những búp lá bừng đâm chồi nẩy lộc. Người Nhật tôn quý cây Ginkgo và gọi đó là Cây Hy Vọng.

Trận đại hỏa hoạn xẩy ra sau vụ động đất tại Tokyo năm 1923 thiệu rụi cây cối nhưng nhiều cây Bạch Quả sống sót. Vỏ cây và lá có một loại nhựa chống cháy. Đô thị Tokyo dùng biểu tượng là lá Bạch quả.

Thông thường cây Ngân Hạnh Bạch Quả Ginkgo biloba L.cây đực lá chẻ giữa rõ hơn lá cây cái, và hầu hết cây được trồng nhiều dọc đường là cây đực, vì cây cái cho quả khi chin rụng có mùi như bơ thối nên dân chúng không ưa. Nhưng trái trắng có hạt nhân ngon và bổ dưỡng, rất được người Trung Quốc và người Nhật thích dùng. Cây Bạch quả đực cao thẳng tắp, trong khi cây cái có tàng lá tỏa rộng. Cây có khả năng chịu đựng gió bão sấm chớp và thời tiết mưa nắng thất thường, tuyết băng giá lạnh, nên ngày nay rất được ưa trồng trong thành phố. Ngay tại Hoa Kỷ, nhiều tiểu bang khuyến khích trồng Bạch Quả để thanh lọc không khí, và có nơi bù phân nửa tiền mua cây cho dân.

Một đặc tính của cây Trái Trắng là không hề bị mối mọt, nên gỗ dùng đóng tủ sách, xay nhuyễn làm giấy, và nhân làm thực phẩm.

Rất nhiều tài liệu, sách báo, websites viết về những dược chất Ngân Hạnh Bạch Quả và những dược phẩm trị liệu. Dược chất của lá và hạt Trái Trắng được khai thác ứng dụng trong nhiều lãnh vực, nên ngày nay là một cây thuốc quan trọng và được khuyến khích trồng khắp nơi. Bên Tàu có đồn điền 3 ngàn mẫu ở Jiang Su, trong khi tại vùng Sumter tiểu bang South Carolina có trại rộng 400 mẫu, mỗi mẫu trồng 25 ngàn cây tức là có 10 triệu cây, do một Công ty Pháp và Đức khai thác, cung cấp lá chế tạo dược phẩm, đặc biệt chữa bệnh quên lãng Alzheimer.

Rất nhiều tài liệu, sách báo, websites viết về những dược chất Bạch Quả và những dược phẩm trị liệu. Trái Trắng của tôi hướng về Tình Yêu đan kết Tình Bạn.

Tôi yêu Ngân Hạnh Bạch Quả. Cội Bạch Quả yêu nhất tại Montalvo, Saragota, gần San José, California. Một ghi khắc sâu đậm…khi qua thăm cội cây này vào ngày 4 tháng 12, 2012.

Bạch Quả Saragota, hình LH Dec 2012

Có thể sẽ một ngày in hình người tôi yêu bên cạnh cội cây này.

Sau Saragota, tôi lên Vancouver Washington State thăm gia đình con, chúng tôi đã qua đại học cộng đồng Reed bên Porland Oregon, nhặt lá Bạch Quả. Hai cội Bạch Quả này già khoảng trên trăm năm, từng chứng kiến Steve Jobs theo học lang thang dưới tàng lá vàng long lanh màu vàng anh. Nhớ lại những câu bất hủ của Steve Jobs: “You’ve got to find what you love” (Hãy tìm cho kỳ được thứ bạn trân quý” và “Stay Hungry. Stay Foolish” (Cứ Khao Khát. Cứ Điên Dại).

Ôm thân Bạch Quả, tưởng được ôm cả trí tuệ của con người sáng tạo.

Ôi Bạch Quả, Trái Trắng Bạch Quả!

Lá Ngân Hạnh Bạch quả cái hóa thạch 270 triệu năm, hình National Geographic

Nhưng có thể nói nhân vật đáng trân quý của cả thế giới là triết gia Johann Wolfgang van Goethe, đã đưa Bạch Quả lên ngôi thiêng liêng của TÌNH YÊU và TÌNH BẠN đan kết chặt chẽ với tất cả cảm thông và hiểu biết để bất diệt.

Johann Wolfgang van Goethe, thi sĩ, khoa học gia, triết gia, và chuyên nghiên cứu về thực vật, sáng tác bài Ginkgo biloba ngày 15 tháng 9, 1815, tặng bà Marianne van Sillemer, đọc trong một buổi họp bạn. Ngân Hạnh Bạch Quả trong thơ Goethe là nhất nguyên nhị thể, và là biểu tượng của Tình Yêu đan kết Tình Bạn. Cây Bạch Quả trong vườn đã gây cảm xúc cho bài thơ này, hiện vẫn còn tại Heidelberg bên Đức. Nguyên văn bằng tiếng Đức, đăng trong tập ‘West-östlichen Divan‘ (book Suleika) năm 1818.

Dieses Baums Blatt, der von Osten
Meinem Garten anvertraut,
Gibt geheimen Sinn zu kosten,
Wie’s den Wissenden erbaut.

Ist es ein lebendig Wesen,
Das sich in sich selbst getrennt?
Sind es zwei, die sich erlesen,
Dasz man sie als Eines kennt?

Solche Frage zu erwidern,
Fand ich wohl den rechten Sinn:
Fühlst du nicht an meinen Liedern,
Dasz ich Eins und doppelt bin?

Hình nguyên bản bài thơ bên trên và các bản dịch bên dưới lấy từ http://kwanten.home.xs4all.nl/goethe.htm

Hình chụp lại từ nguyên bản bài thơ của Johann Wolfgang van Goethe sáng tác ngày 15 tháng 9, 1815,  hiện trưng bày tại Bảo tàng viện Goethe Düsseldorf (Germany).. Hai lá Ngân Hạnh Ginkgo biloba từ cây vườn nhà, do chính tác giả dán.

Dieses Baums Blatt, der von Osten
Meinem Garten anvertraut,
Gibt geheimen Sinn zu kosten,
Wie’s den Wissenden erbaut.

Ist es ein lebendig Wesen,
Das sich in sich selbst getrennt?
Sind es zwei, die sich erlesen,
Dasz man sie als Eines kennt?

Solche Frage zu erwidern,
Fand ich wohl den rechten Sinn:
Fühlst du nicht an meinen Liedern,
Dasz ich Eins und doppelt bin?

Hình nguyên bản bài thơ bên trên và các bản dịch bên dưới lấy từ http://kwanten.home.xs4all.nl/goethe.htm

Tiếng Anh

This leaf from a tree in the East,
has been given to my garden.
It reveals a certain secret,
which pleases me and thoughtful people.

Does it represent One living creature
which has divided itself?
Or are these Two, which have decided,
that they should be as One?

To reply to such a Question,
I found the right answer:
Do you notice in my songs and verses
that I am One and Two?

Tiếng Pháp

La feuille de cet arbre
qu’à mon jardin confia l ‘Orient
Laisse entrevoir son sens secret
au sage qui sait s’en saisir.

Serait-ce là un être unique
Qui de lui-même s’est déchiré ?
Ou bien deux qui se sont choisis
et qui ne veulent être qu’Un ?

Répondant à cette question
J’ai percé le sens de l’énigme
– Ne sens-tu pas d’après mon chant
que je suis Un et pourtant Deux ?

Tiếng Hòa Lan

Zie dit kleinood in mijn gaarde:
boomblad uit de oriënt,
siert met zijn geheime waarde,
ingewijden welbekend.

Leeft het als een enkel wezen,
innerlijk in twee gedeeld?
Of vormt juist het uitgelezen
tweetal één herkenbaar beeld?

Langzaam rijpende ideeën
werpen op die vragen licht.
– Voel je niet dat ik in tweeën
eenling ben in mij

Tiếng Nhật

Tiếng Việt Nam

Trần thị LaiHồng

Chiếc lá này

từ cội cây Đông phương vào vườn nhà

gợi điều bí ẩn

là niềm thích thú chính ta và bao người …

có phải lá là nhất thể sinh động

đã tự phân

hay chính hai nhị nguyên từng tách lìa

nay quyết phải hợp về nhất thể ?

để đáp lại

ta có lời giải:

–          Em có lưu ý trong thi ca ta

rằng ta là Một và Hai ?

Hoa bang, ngót trăm năm sau bài thơ Ginkgo Biloba…. Tháng 9, 2013
Viết cho Emma

Tài liệu tham khảo

–          The GinkgoPages http://kwanten.home.xs4all.nl/usage.htm

–          en.wikipedia.org/wiki/Ginkgo_biloba

–          en.wikipedia.org/wiki/Ginkgo/Wanapum_State_Park

–          http://news.stanford.edu/news/2005/june15/jobs-061505.html

–          Võ Quang Yến: Ginkgo, Một Cây Hóa Thạch Sống, khoahoc.net

–          news.bbc.co.uk/2/hi/health/713087.stm {jcomments on}