Một buổi sáng nắng nhẹ, trời trong. Anh giáo trẻ dáng dỏng cao bước
vào lớp đệ tứ, khẽ hất ngược mái tóc ra sau rồi nhìn các cô cậu học
trò :
“Hôm nay trời thật đẹp! Ngồi trong phòng mà học thì phí phạm. Nếu các
anh chị đồng ý, tôi sẽ xin thầy giám học, dẫn cả lớp đi du ngoạn, tìm
nơi nào yên tĩnh vừa vui chơi vừa giảng bài, được không? ”
“ Đồng ý ! ”
“ Hoan hô!”
“ Hoan hô thầy !”
Cả lớp nhao nhao phấn khích. Những khuôn mặt rạng rỡ, hớn hở reo mừng.
Và chỉ mấy phút sau, cả lớp ào ra sân trường như bầy ong vỡ tổ.
Vì buổi sáng hôm đó anh giáo còn có hai giờ Việt văn ở lớp đệ thất nên
cả hai lớp cùng được đi.

Sau một hồi bàn bạc lựa chọn giữa chùa Thiên Tôn trên Bình Tường và
điện Tây Sơn ở thôn Kiên Mỹ, thì điện Tây Sơn – nay là Bảo Tàng Quang
Trung – được chọn.

Mấy chục người, kẻ xe đạp, người xe máy… háo hức cùng nối đuôi nhau
đi… du học.

Đến nơi, sau một hồi chạy nhảy đùa giỡn trên những bãi cỏ mởn xanh
ngập nắng, tràn lan hoa dại, cơ man lũ cào cào châu chấu bay tung tóe,
mọi người mới chịu ngồi lại thành mấy hàng dưới bóng cây me cổ thụ
cạnh điện thờ.
Gió mát, đượm ngát hương đồng nội. Chúng tôi lặng yên nghe anh giáo
ngâm giảng kiều.
Tôi ngồi, len lén nhìn P. Cô bé lớp đệ thất có làn da sáng, đôi mắt
to đen chăm chú nghe thầy giảng, thỉnh thoảng lại thích thú dõi theo
những chiếc lá me vàng nhỏ xíu đang xoắn tít rơi trong không khí. Thi
thoảng bắt gặp tia nhìn của tôi,  P. cúi mặt, đôi má ửng hồng. Còn
tôi, cảm nhận như cô nghe được trái tim mình đang đập lên rộn rã.
Đó là một buổi sáng thật hiếm hoi của thời đi học. Nó trở thành một kỷ
niệm không thể nào quên.
Hình ảnh anh giáo mãi theo tôi rất nhiều năm tháng. Có lúc một mình,
có lúc đan  xen  với dáng ngồi e ấp của P. và mái tóc dài của nàng bay
bay trong gió.
Rồi tang thương biến đổi, thuở thanh bình của năm tháng ấy không còn
và chiến cuộc leo thang, chúng tôi như bầy ong tán loạn, mỗi người tứ
tán một phương và không còn gặp lại.

&

Là học sinh giỏi văn, có lẽ anh giáo đã kỳ vọng tôi sẽ theo nghiệp văn
chương, thế nhưng khi ra nước ngoài tôi lại theo một lĩnh vực nghiên
cứu khoa học. Mãi gần bốn mươi năm sau, như một nhu cầu nội tâm thôi
thúc tôi mới cầm lấy bút. Thoạt đầu tôi chỉ gửi bài cho các tạp chí ở
nước ngoài, về sau mới gửi đăng trong nước, chủ yếu là tạp chí Văn của
Hội nhà văn tp HCM.
Một hôm nhận được số báo biếu có đăng truyện ngắn của mình từ Sài Gòn
gửi qua, tôi thấy tác giả của một truyện ngắn, cả tên lẫn họ đều trùng
với anh giáo: Huỳnh Kim Bửu, nhưng đó có phải là anh giáo ngày xưa của
tôi không?
Trùng tên, trùng họ là chuyện thường. Thế nhưng lòng tôi không tránh
khỏi một nỗi bồi hồi xúc động…
Những kỷ niệm ngày xưa sống dậy.
Chuyện cũ đã 40 năm, gần nửa thế kỷ trôi qua nhưng kỷ niệm về chuyến
du học ấy như chưa bao giờ phai mờ trong ký ức. Hình ảnh các bạn nô
đùa, P… ngồi e thẹn, và những lần đi ngang nhà tôi nàng khẽ che
nghiêng vành nón… bước chân lúng túng vội vàng vì biết ánh mắt của
tôi đang đuổi nhìn theo.

&

Đặng Tấn  Tới,
Mang Viên Long, Huỳnh Kim Bửu, Trương Văn Dân.

Trường chúng tôi thuở ấy là một ngôi trường nhỏ, chỉ có bốn cấp lớp
thất lục ngũ tứ.  Năm đó tôi học đệ tứ và anh giáo cũng vừa mới về,
phụ trách môn Việt văn để thay ông giáo già đạo mạo và nghiêm khắc. Sự
xuất hiện của anh như có mang theo một luồng gió mới. Buổi học lúc nào
cũng hấp dẫn và sinh động.
Tuổi của anh giáo không lớn hơn chúng tôi là bao, nên lũ “lớp lớn”
chúng tôi chỉ gọi “thầy” lúc ở trường, còn ra khỏi lớp, chúng tôi
thường gọi là “anh giáo”. Trong thâm tâm chúng tôi vừa muốn tỏ lòng
thân mật vừa cũng không muốn gắn cho “anh” cái mác quá đạo mạo, cổ
kính của một “ông giáo” già. Còn anh, tuy vai “thầy” mà vẫn xem chúng
tôi như một bầy em nhỏ, tinh nghịch.
Sau chuyến “du học”, chúng tôi càng thân nhau.
Sống ở một thị trấn miền trung du, “đi dăm phút đã về chốn cũ”, các
trò giải trí ban đêm chẳng có gì nhiều nên những buổi tối lũ bạn chúng
tôi chỉ dạo lên dạo xuống dọc QL19,  cũng là phố chính.
Chưa đầy nửa giờ đã được mấy vòng!
Chán! Vài thằng ghé tiệm bida. Có đứa đi đánh ping pong; Còn tôi thì
về nhà đọc sách hay thỉnh thoảng ghé thăm anh giáo, lúc ấy chưa lập
gia đình và đang ở trọ trong một gia đình nằm cuối thị trấn.
Tôi thường mượn sách của anh về đọc.
Một buổi tối, tôi tình cờ bắt gặp tờ giấy nhỏ nằm giữa trang sách của
anh. Đó là một bài thơ viết về buổi chiều đến thăm một người con gái.
Giọng thơ tâm tình, nhỏ nhẹ hồi tưởng lúc hai người trò chuyện dưới
ánh nắng, anh nhìn nàng cúi đầu e thẹn, tay mân mê chiếc lá vú sữa hai
màu..  Phía dưới bài thơ có mấy lời ghi tặng H.  Thằng bé lém lỉnh là
tôi lúc đó sướng rên lên, nhưng cố giữ bí mật.
Cơ hội đến chừng hai tháng sau!
Trong một đề luận văn “viết về người chị”, tôi viết về chị Hiền. Dĩ
nhiên H. có thể là  Hồng, Hương, Hoa, Hạnh… nhưng tên thầy là Bửu mà
bút danh Hữu Biền thì có gì nữa mà hồ nghi!
Tôi tả chị Hiền xinh đẹp, đoan trang, đang quen một anh giáo ở xa. Quê
thầy ở thị trấn Bình Định, còn nơi dạy là Phú Phong, quê tôi, hai nơi
cách nhau chừng 40 km. Tôi không quên trích mấy câu thơ thầy viết tặng
H. Đêm đêm chị học bài, đọc sách hay chong đèn may vá. Có đoạn ví von
chị với T.T.KH… nhắc lại cảnh ngồi đan áo như trong một bài thơ.
Hôm trả bài thầy chẳng những không giận mà còn phê  “Viết khá, có
năng khiếu..”.
Bài luận ấy được thầy khen hay. Sau đó thầy đọc cho cả lớp nghe,
chẳng những cho lớp đệ tứ  mà còn cho các lớp mà thầy phụ trách môn
Việt văn. Từ đó tôi được cả trường biết…
Điều làm tôi sung sướng là trong lớp đệ thất còn có P. Em chắc đã
nghe những lời thầy khen tặng về tôi.
Sau lần đó, lúc gặp riêng thầy chỉ nói khẽ: “TVD nghịch lắm!”. Tôi
nghe thầy trách yêu, chỉ cười cười. Mãi sau thầy mới nói: “Bài luận em
viết hay, nhưng ví chị Hiền ngồi đan áo như T.T.K.H. là không đúng!”
Tôi mở to mắt nhìn thầy.“ Chị Hiền rất hạnh phúc vì đan áo cho người
yêu, còn T.T.K.H. là người đàn bà bất hạnh, bị giam cầm trong lễ
giáo”.
Thấy tôi chú ý thầy còn giảng thêm về truyện ngắn “Anh phải sống” của
Khái Hưng và nhắc đến đoạn văn làm người đọc quặn lòng:
“- Thằng Bò! Cái Nhớn! Cái Bé!… Không!… Anh phải sống!
Thức bỗng nhẹ hẳn đi. Cái vật nặng không thấy bám vào mình nữa. Thì ra
Lạc nghĩ đến con đã lẳng lặng buông tay ra để chìm xuống đáy sông, cho
chồng đủ sức bơi vào bờ.”

Thầy nói đây là một truyện ngắn hay và cảm động thế nhưng câu chuyện
kể chưa thật! Thấy tôi ngơ ngác thầy nói : “Trước khi buông tay, người
đàn bà và chồng còn có những đối thoại rất dài dòng. Trong tình huống
thập tử nhất sinh người ta nói câu ngắn, nhát gừng… chứ không dài
dòng văn tự như tác giả viết”. Sau đó thầy lấy quyển “Những lỗi thông
thường trong thuật viết văn” của… Nguyễn Văn Hầu đưa tôi mượn: “D.
về đọc đi, trong này còn có nhiều phân tích rất thú vị.”

Có lẽ đó là quyển sách  khá “nặng ký” đối với một thằng bé mới học đệ
tứ, nhưng thầy nói trong sách có nhiều điều bổ ích nên tôi đã cố gắng
đọc và thuở đó chắc cũng tiếp thu được ít điều.
Bằng cách ấy nên tôi không xem văn chỉ là một môn học trong lớp mà
còn là một phương tiện để khám phá tâm hồn và cuộc sống
Tôi vẫn thường đến thăm, mỗi lần đều được thầy tiếp tục cho mượn sách.
Phần lớn là tiểu thuyết. Nhưng có lẽ  “Những lỗi thông thường …” là
quyển sách vỡ lòng làm nền giúp tôi trong việc viết lách nhiều năm sau
này.
Thuở chớm biết yêu với những rung động, thổn thức đầu đời, tôi
cũng tập tễnh làm thơ. Bài thơ “Vết buồn” và  bài “Phương trời màu
vàng” viết tặng P. được mấy bạn giỏi văn trong lớp:  PTN, DBK và
ĐPP… chia sẻ.  Bài thơ ấy rồi cũng đến tai thầy… “D. thương P. hả,
để anh làm mai cho..”. Nhưng tôi chỉ lém lỉnh và phá phách cho… vui
chứ thực ra là… nhát gái: Không dám viết thư để anh giáo trao giùm
(mà nói thế chứ thầy dám trao không?). Tuy vậy trong tâm tôi biết là
P. cũng có cảm tình với mình, có thể “tình trong như đã … mặt ngoài
còn e..” ; nhưng cả hai thuở ấy hãy còn quá trẻ!

&
Thời gian ấy tôi ít có dịp về nước. Hai ba năm tôi mới về thăm nhà một
lần, mà nếu về cũng chỉ quanh quẩn ở Sài Gòn. Mãi sau mới có dịp về
Quy Nhơn, hỏi thăm các em.. mới biết thầy đã nghỉ dạy và hiện làm ở
Hội Chữ Thập Đỏ.
Gặp lại nhau… mừng mừng tủi tủi. Chúng tôi nhắc lại kỷ niệm xưa, rồi
cùng bàn chuyện văn chương. Nếu khi thấy tên trên tạp chí Văn tôi còn
hồ nghi HKB có phải là thầy thì thầy đã biết người dịch các truyện
ngắn của Dino Buzzati từ nguyên tác tiếng Ý chính là tôi.
Từ đó chúng tôi còn trở thành bạn văn của nhau. Thầy khuyên tôi nên
dành thời gian viết lách và đừng vì bất cứ lý do gì mà từ bỏ văn
chương.
Như vậy là trí nhớ và cảm nhận ngày xưa đã không hề đánh lừa tôi! Tình
yêu văn chương đã theo thầy suốt cuộc đời và ngọn lửa ấy không bao giờ
tắt. Bao nhiêu năm trôi qua, dĩ nhiên không sao nhớ hết những lời thầy
giảng, nhưng niềm đam mê chữ nghĩa mà thầy đã truyền vào tôi thì không
hề phai lãng.
Sau này có dịp gặp lại những người bạn cũ, khi nhắc đến thầy, họ còn
nói là suốt những năm đứng lớp, thầy không chỉ truyền đạt kiến thức mà
còn dạy về đạo lý làm người. Ai cũng mến vì tâm hồn thầy thật giản dị
và trong sáng.
Tôi nghĩ, cuộc đời một người dạy học có nhiều học trò quý mến mình là
một điều hạnh phúc. Và có lẽ chẳng có phần thưởng nào cao quý hơn mà
thầy đã nhận được.
&

Ở Ý, từ năm 2002,  tôi và một nhóm bạn có lập một “Quỹ Tương Trợ Người
Việt tại Ý”, mục đích từ thiện, hướng về quê hương. Tôi và Elena đã
nhờ thầy đại diện cho Quỹ để liên lạc với hội Khuyến Học Bình Định
nhằm cấp phát học bỗng cho các trẻ em nghèo, hiếu học trong tỉnh.
Nhiều năm liền thầy đã nhiệt tình đảm nhận công việc, kể cả việc xây
cất một trường học tại Tây Sơn bị hư hại vì bão lũ.
Năm 2007, khi chuẩn bị về Việt Nam, tôi có ý định in một tập truyện
ngắn mà không biết hỏi ai. Thầy nói dễ mà, rồi sốt sắng giới thiệu tôi
với Đào Hiếu là một nhà văn đồng hương Bình Định hiện đang làm biên
tập viên cho nhà xuất bản Trẻ. Thế là tập truyện “Hành Trang Ngày trở
lại” ra đời.
In sách xong tôi về lại Ý, rất bất ngờ khi được thầy thông báo là tác
phẩm đầu tay của tôi đã được đón nhận tốt, được giới thiệu trên đài
phát thanh VN và “Mỗi ngày một quyển sách” của VTV1. Thầy nói khi thấy
chương trình phát sóng trên VTV1 đã gọi điện  báo cho bạn bè và văn
hữu cùng xem.
Năm sau đó tôi có ghé thăm thầy ở Quy Nhơn. Chuyện vãn một lát tôi có
hỏi thầy về P. Nhưng thầy nói không biết. Chỉ nghe là hình như cô ấy
đã lấy chồng và lên sống ở vùng cao. Nhưng chắc chẳng có gì chính xác
sau chừng ấy năm chiến tranh loạn lạc.
Đang trò chuyện thì thấy cô Mận, vợ thầy, mang ấm nước sôi lên châm
trà. Bắt gặp ánh mắt đa tình của thầy âu yếm nhìn vợ như ngầm nói cảm
ơn, tôi chợt nhớ chuyện ngày xưa nên buột miệng : “ Những mối tình đầu
thật lãng mạng nhưng hiếm khi đi đến hôn nhân phải không thầy?”. Thầy
gật gù nhưng chẳng nói gì. Ánh mắt thầy như mơ màng hồi tưởng thuở còn
trai trẻ. Mãi đến lúc bắt tay từ giã thầy mới nói nhỏ : “ Ngày xưa D.
yêu người con gái có nét đẹp Tây Phương…. còn bây giờ thì lấy một cô
Tây Phương chính hiệu… và rất mừng cho D. là cô dâu người Ý này rất
hoà đồng, rất “xứ nẫu” và có tâm hồn rất Việt nam. Xin chúc mừng.”
Vậy đó….Với thầy Bửu, tôi luôn tôn kính và ngưỡng mộ nhưng giữa
chúng tôi không có sự cách biệt. Tình anh em thân thiết khi ở gần,
chuyện chữ nghĩa kết nối lúc ở xa.
Nếu sự đồng cảm văn chương là sự chia sẻ về tính cách và tâm hồn thì
tôi nghĩ nó gắn kết con người còn hơn máu thịt. Vì anh em trong gia
đình tuy cùng cha mẹ sinh ra nhưng chưa chắc về nhân sinh quan và
những chiêm nghiệm, suy tư về cuộc sống,… đã có cảm thông thật sự.
Tánh tình hồn hậu, cả đời thầy Bửu chỉ dạy, đọc và viết. Thầy giao
tiếp rộng, quen biết nhiều mà ai cũng đều yêu mến. Hình như thầy không
biết giận hờn hay tranh hơn thua với bất kỳ ai.
Sống vô tư, thầy luôn giữ tâm hồn trong sáng, thanh thoát trong tư
tưởng, sống đạm bạc như một chân tu giữa đời thường.
Với tôi, thầy là người có nhân cách lớn. Thanh cao mà bình dị.
&

Đã viết về 2 quyển sách của thầy : “Nơi con sông Côn chảy qua” và
“Trong như tiếng hạc bay qua”.. . nhưng hôm nay tôi thấy vẫn còn chưa
đủ. Tôi còn muốn viết thêm về kỷ niệm với thầy như một sẻ chia và an
ủi. Ý muốn ấy được thôi thúc vì lúc này thầy đang yếu và buồn phiền vì
mang trọng bệnh.
Văn chương của Thầy Bửu dường như chỉ xuất phát từ một tâm hồn thuần
chất Việt: chỉ rung cảm trước những hình ảnh thân quen đã hằn sâu
trong tâm tưởng. Đó là tâm hồn của người nghệ sĩ Phương Đông, của quê
hương làng mạc, của ruộng đồng cây cỏ. Chỉ cần đọc những trang văn đầy
hứng khởi, chan chứa tình người tình quê ấy, người đọc cũng dễ dàng
cảm nhận được. Tình yêu quê hương của thầy thật đáng trân trọng, nhất
là trong bối cảnh thế giới hiện đại đang lấn lướt và xoá nhoà bản sắc.
Trong cảm nhận văn chương… thầy có xu hướng viết về những nét văn
hoá mộc mạc, được lưu giữ trong lòng nhân gian. Trong thời buổi hiện
thời, các bài viết đó vang lên, tựa như tiếng sáo diều trong vắt,
tiếng độc huyền cầm réo rắt, rõ từng âm thanh một, nổi lên trên tiếng
ồn ào của một dàn đồng ca bát nháo.
Nỗi hoài nhớ của thầy hướng về những nét đẹp. Và đó là di sản tinh
thần quý báu còn lại sau nhiều biến động kinh hoàng.
Trong hầu hết những trang sách thầy viết như nhân nha kể chuyện:
chuyện làng, chuyện quê hương đất nước, chuyện về những cái gần gũi và
nhỏ bé nhưng hàm chứa những giá trị văn hóa lâu đời đã trầm sâu thành
vô thức của dân tộc, tạo nên bản sắc Việt được lưu giữ từ ngàn năm của
những thời xưa cũ.
Ngoài hai tập tản văn thầy còn xuất bản một tập thơ: “Mùa Thu biết thở
ra hương” nhưng tôi ít đọc thơ nên không dám lạm bàn. Chỉ thấy rõ tâm
hồn nhạy cảm của thầy khi lướt qua những câu thơ với giọng điệu tâm
tình, nhỏ nhẹ, hiền hoà, viết về  thời gian, ký ức… gửi gắm ước mơ về
một ngày mai tươi sáng.
Lần giở tập thơ, cũng như văn, tôi bắt gặp những câu thơ giàu hình ảnh
và hình tượng văn hóa, thiên nhiên, con người Việt; tìm thấy nhiều
đoản khúc mang nhịp điệu chậm rãi như giọt mưa, tiếng gió… với một
âm hưởng u hoài. Đó là tình yêu và hoài niệm được thầy giữ gìn bằng
ngôn ngữ thi ca.

Trong thời đại hiện nay, những lo toan cơm áo và hàng hoá tiêu dùng
đang bứng con người ra khỏi những hoài niệm riêng tư thì những bài
viết của thầy như muốn kéo người đọc về với nhịp sống bình yên, nhìn
lại chiếc chõng tre, ngắm mái đình làng, nghe dòng sông chảy và ngước
mắt lên cao nhìn những cánh hạc bay…bầu bạn cùng những trang viết
đầy cảm xúc, tình quê.

…Vừa viết đến đây thì tôi bàng hoàng nghe tin thầy nhập viện. Cấp
cứu. Phòng cách ly. Trong giòng nước mắt tôi cầu mong thầy vượt qua
những hiểm nghèo để còn được đến thăm thầy, nắm lấy bàn tay và nhìn
ánh mắt hiền hậu của thầy, để trao đổi và học hỏi nhiều điều từ vốn
kiến thức rất uyên bác về văn hoá Việt.

Trương Văn Dân
Sài Gòn 15.1.2013{jcomments on}