*Hình ảnh: Lương -Vân Các

Ngài là một vị vua anh minh lỗi lạc, một nhà văn hóa lớn,
một thi sĩ uyên thâm, một thiền sư đắc đạo, và hơn hết Ngài là một vị
Sư Tổ Thiền Việt Nam. Ngài sáng lập dòng Thiền Trúc Lâm Uyên Tử lúc
ngài 41 tuổi sau khi nhường ngôi lại cho con là Vua Trần Anh Tông
(1276-1320).  Trong những thi phẩm của Ngài, thơ xuân chiếm một phần
rất lớn.  Một trong những bài thơ đó là bài “Xuân Vãn”.  Có lẽ Ngài
chỉ mượn cảnh mùa xuân để diễn đạt sự chứng ngộ của Ngài. Mà sự chứng
ngộ của riêng Ngài thì làm sao kẻ phàm phu tục tử như chúng ta có thể
thấu triệt được. Bài thơ như sau:

XUÂN VÃN
Niên thiếu hà tằng liễu sắc không,
Nhất xuân tâm sự bách hoa trung.
Như kim khám phá Ðông hoàng diện,
Thiền bản, bồ đoàn khán trụy hồng.

(Dịch nghĩa: Khi còn trẻ (chúng ta/nhà Vua) chưa từng hiểu rõ “sắc”
với “không” / Mỗi khi xuân đến vẫn xao xuyến/gửi lòng trong trăm hoa /
Ngày nay đã khám phá/nhận diện được bộ mặt của Chúa xuân / Ngồi trên
nệm cỏ/bồ đoàn nhà thiền ngắm cảnh hoa hồng rụng).  Bài thơ này đã có
nhiều người dịch, ví dụ:

Xuân Muộn
Tuổi trẻ chưa tường không với sắc,
Lòng xuân mãi vướng với trăm hoa;
Nay đà hiểu hết được lẽ thật,
Bình thản ngồi trông bóng xuân qua.
(Phan Thành Khương dịch)

Xuân Muộn
Tuổi trẻ chưa tường lẽ sắc không,
Xuân sang, hoa nở, rộn tơ lòng.
Chúa xuân nay đã thành quen mặt,
Nệm cỏ ngồi Thiền ngó rụng hồng.
(Trích từ bài của Nguyễn Công Lý)

Nhưng có lẽ chúng tôi thích nhất là lối dịch rất thoát của Ôn Trúc Lâm.

CUỐI XUÂN
Thuở bé chưa từng rõ sắc không,
Xuân về hoa nở rộn trong lòng.
Chúa Xuân nay bị ta khám phá,
Thiền bản, bồ đoàn, ngắm cánh hồng.

(Hòa thượng Trúc Lâm dịch – Trích từ bài của thầy Thích Thông Huệ)

Riêng cá nhân chúng tôi, thì cũng định dịch ra như sau:

XUÂN QUA
Tuổi trẻ chưa tường tỏ sắc không
Tâm xuân vừa đến trăm hoa lòng
Bây chừ hiểu rỏ thềm chân lý
An nhiên tĩnh tọa cánh hồng rơi.

Đọc qua, đọc lại vẫn chưa diễn đạt những gì Sư Tổ muốn nói, rồi lại đổi thành:

XUÂN RÃI
Tuổi trẻ chưa tường tỏ sắc không
Tâm xuân vừa đến trăm hoa lòng
Chúa Xuân hiện hữu thừa chân lý
Giường Thiền tĩnh toạ thấy hồng rơi. (Tâm Thường Định dịch)

Bài thơ này được cư sỹ Nguyên Giác dịch ra tiếng Anh là:

The Late Spring
When I were young, I did not understand the existence and the emptiness.
Now the spring flowers bloom, and I am blissful to see clearly the
face of the spring.
From the Zen bed, sitting on a grass mat, I keep watching the falling roses.

Rồi chúng tôi theo gót anh cũng mạo muội dịch ra tiếng Anh như sau:

Spring Perspective
The young don’t understand existence or emptiness
Their inner spring arrives and hundreds of flowers start to bloom
A clear understanding and realization of the true path arises
Sitting and reflecting on the falling of the rose petals. (Phe Bach translated)

Nhưng cũng chưa hài lòng lắm, nên dịch lại là:

The Inner Spring
When I was young, I didn’t quite understand existence or emptiness
The spring comes and I am still excited as hundreds of flowers start blooming
Now, realizing the inner spring is always here; it is the true path
Sitting on the Zen mat acknowledging the falling of the rose petals.
(Phe Bach translated)

Nói tóm lại, chúng ta không thể thấu triệt được những gì
đã chứng ngộ, là trí tuệ bát nhã, là tinh thần Bồ tát Ðại thừa của vị
Thiền Sư đắc đạo.  Hay như Thầy Thông Huệ nhấn mạnh:“Thuở bé chưa từng
rõ sắc không / Xuân về hoa nở rộn trong lòng”: Thuở bé là lúc còn non
tuổi đời, cũng là khi còn ấu thơ về đạo lý. Nhân một ngày xuân đi dạo
trong vườn thượng uyển, Thái Tử thấy trăm hoa đua nở tỏa hương ngào
ngạt. Chưa thấu hiểu lý Bát Nhã, chưa rõ thể tánh không của các pháp,
Thái Tử ngỡ thân tâm cảnh đều thật có. Ý thức chấp ngã chấp pháp mạnh
mẽ, nhất là trong điều kiện thuận lợi về vật chất, Ngài làm sao tránh
khỏi rộn ràng xao xuyến khi thấy cảnh xuân về? Mà cá nhân chúng tôi, ở
tuổi Tam thập nhi lập, thì làm sao dịch cho hay được.  Mình bị giới
hạn những cái gì mình đang là.  Cho nên, mặt dù tất cả chúng ta có ý
nghĩ tốt, nhưng dịch những bài thơ thiền đã được chứng ngộ như vậy thì
chúng ta chưa đạt được, nên chúng ta hãy để nguyên như vậy:

XUÂN VÃN
Niên thiếu hà tằng liễu sắc không,
Nhất xuân tâm sự bách hoa trung.
Như kim khám phá Ðông hoàng diện,
Thiền bản, bồ đoàn khán trụy hồng.

Sacramento, cuối Đông 2011.

Tham Khảo:

1.     Nguyễn Công Lý, Trần Nhân Tông với cảm hứng mùa xuân. Giáo Ngộ
Online. http://giacngo.vn/PrintView.aspx?Language=vi&ID=5B4250

2.    Nguyễn Lang, Việt Nam Phật Giao Sử Luận, I-II-III, Nhà Xuất Bản
Văn Học, Hà Nội.  2000.

3.    Phan Tấn Hải, Trần Nhân Tông – Đức Vua Sáng Tổ Một Dòng Thiền,
Nguyên Giác dịch và bình. Thư Viện Hoa Sen
http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-134_4-12424_5-50_6-1_17-39_14-1_15-1/

4.    Phan Thành Khương, Mùa Xuân, Lại (*) Đọc Thơ Xuân Của Hoàng Đế
Trần Nhân Tông (1258 – 1308). Văn Chương Việt.
http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=17424

5.    Thích Thông Huệ, Bài thơ XUÂN VÃN của Ðiều Ngự Giác Hoàng – Trần
Nhân Tông. Thư Viện Hoa Sen.
http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-137_4-9805_5-50_6-1_17-41_14-1_15-1/

Đã đăng ở Nguyệt San Chánh Pháp, bộ mới số 3 và Thư Viện Hoa Sen.{jcomments on}