Tác giả: Võ Như Vũ

* Hình ảnh : Đào Hiếu

* Bài này đã đăng trên Đặc San CĐ-NTH 2008.
Nay được sửa đổi nội dung cho phù hợp với Hương Xưa.
Chân thành cám ơn tác giả .HX

“Ai bảo chăn trâu là khổ? Chăn trâu sướng lắm chứ!”

Có lẽ Phạm Duy đã ít nhất “được” một lần chăn trâu nên mới biết điều
này. Quê tôi ít trâu, nhiều bò. Từ khi trí óc tôi vừa đủ khôn hơn
những con bò lanh nhất, tôi đã bắt đầu chăn đàn thú bốn chân này. Khi
đàn bò cặm cụi gặm cỏ, chúng tôi vui thú đốt lửa để lùi nướng mì
khoai, hoặc thảnh thơi ngâm mình vào lòng suối mát. Với tôi, chăn bò
thật sự là vui sướng!

“Vui sướng không quên học đâu”(?)

Cũng có lẽ Phạm Duy chưa một lần chăn trâu nên không biết đến:

“Vui sướng nên quên học hành. Nằm đồi non gió mát.
Cất tiếng theo tiếng lúa đang reo, em …ngáy khò thật mau”

Tôi mà được “vui sướng” thì chuyện học hành không bao giờ tôi nhớ tới.
Tôi mà được nằm “đồi non gió mát” là tôi sẽ “khò” một giấc cho đến
hoàng hôn. Tôi đồng ý với “chăn trâu sướng lắm chứ” nhưng lại không
đồng ý với “vui sướng không quên học đâu”. Cái “đồng ý” và “không đồng
ý” với bài hát, đã nói lên một thằng tôi “ham thích chăn trâu, không
chăm học hành”. Ba tôi thường khuyên nhủ: “Hãy cố gắng học hành, đừng
để bị dốt!” Và hăm họa: “Nếu không học, mai sau chỉ có nước đi chăn
bò!” Khuyên nhủ, tôi cố gắng nghe lời. Hăm dọa, thật là vô hiệu vì tôi
đã đồng lòng với cụ Phạm Duy trong “chăn bò sướng lắm chứ!”

Với bản tánh “rong chơi, không học” này, tôi đã không ít làm phật lòng
thầy Cẩn, thầy Nhẫn, thầy Cung, thầy Giả và thầy Thọ, những vị giáo
viên đáng kính đã hết lòng dạy dỗ tôi tại ngôi trường làng yêu dấu.
Trường làng tôi là một dãy nhà gồm năm phòng chạy theo hướng Bắc Nam,
song song với con đường cái quan phía trước. Lớp Năm nằm cuối cùng
hướng Bắc, có lũy tre xanh làm hàng rào chia cách vài ngôi nhà tranh
của dân làng. Lớp Nhất cuối hướng Nam, tiếp giáp với Bệnh Xá của Xã
bằng một khoảng đất trống, vừa đủ rộng để lập nên hai sân bóng chuyền.
Phía trước là sân trường rộng lớn để chúng tôi tuôn ra chạy nhảy mỗi
khi nghe hồi trống “ra chơi”. Phía sau là đầm lúa, lác đác đây đó
những cù lao đầy tre xanh và cây dại, xa hơn nữa là những đồi cỏ cao,
làm chân đứng cho một ngọn Núi Bà chót vót. Cổng trường làng tôi có
hai cây phượng lớn. Trước mỗi lớp học có một giàn bông giấy xanh lá
sum suê, luôn đua nhau tạo nụ nở hoa, làm rực rỡ cả hiên trường.
Trường làng thật đẹp! Đẹp như làng tôi thời không khói lửa, có cây đa
to đã mấy trăm năm sừng sững trước sân miễu, có rãnh mương nhiều cá lơ
lửng “ngủ trưa” gần mặt nước trong những trưa hè, có suối nước trong
chảy róc rách làm mòn nhẵn những viên đá cuội đủ màu sắc, có màu xanh
ngút ngàn khi ruộng đồng còn non mạ và một màu vàng sẩm rì rào khi lúa
chín cho mùi thơm.

Hành trang tôi, của những buổi đến trường, không thể thiếu vài cuốn vở
với hình bìa tượng Nữ Thần Tự Do, cây viết với ngòi lá tre và một bình
mực tím. Tôi thường gói thêm vài viên mực làm “xơ-cua”, bỏ vào túi
trái của áo “sơ-mi” để đề phòng bình mực bị đổ bể khi chạy nhảy, như
đã xảy ra rất nhiều lần. Cũng vì vậy, chiếc áo nào của tôi cũng loang
màu mực tím. Vết mực tím nơi trái tim!

Suốt thời tiểu học, từ lớp Năm đến lớp Nhất, mỗi năm một lên lớp đã là
những thành tích vĩ đại của tôi. Không môn học nào tôi được xuất sắc,
ngoại trừ một lần duy nhất, thầy Phạm Giả đã làm cho cả lớp ngạc
nhiên. Thầy chọn bài “tập làm văn” tả “gà mái và bầy gà con” của tôi
làm bài mẫu để đọc cho cả lớp nghe. Tôi đã tốn biết bao thở ngắn thở
dài, hì hục nguệch ngoạc với nét chữ thật lớn để mau đầy hai trang
giấy, nên tôi biết rõ có rất nhiều gượng ép trong bài “tập làm văn”
không nhập đề, không thân bài cũng chẳng có kết luận này. Tôi nghĩ: nó
lấy được lòng thầy Giả có lẽ vì tôi đã nhớ đến Mẹ tôi mà nhân cách hóa
lòng hy sinh của con gà mái lúc tìm mồi và khi ấp ủ bảo vệ đàn con.
Tôi còn nghĩ thêm: Có lẽ thầy Giả đã chỉ muốn mượn bài “tập làm văn”
của tôi làm một cái cớ để cố tình giảng giải cho chúng tôi về cái bao
la lai láng của tình mẫu tử.

Bài Tập Làm Văn “hay” duy nhất của tôi chưa thể biến được tôi thành
một thằng hiếu học. Tôi vẫn nghĩ rằng “chăn bò là một bổn phận thiêng
liêng”, vì nếu ai cũng một lòng dùi mài đèn sách để được văn hay chữ
giỏi thì đàn bò đàn trâu kia còn ai để chăm sóc? Không có bò trâu, sao
có được đồng lúa non xanh rì? Không có đồng lúa xanh, sao nghe được
tiếng rì rào và ngửi được mùi thơm của lúa chín trong những ngày cận
mùa gặt hái? Không có lúa chín, Phạm Duy tìm đâu được nguồn cảm hứng
để viết lên bài nhạc có nhiều chữ nhiều lần lặp lại: “Mênh mông, mênh
mông sóng lúa mênh mông…Rung rinh rung rinh gánh lúa rung rinh…Gánh,
gánh, gánh thóc về, gánh thóc về. Gánh về! Gánh về!”? Không có thóc,
đào đâu ra gạo để tất cả gia đình Việt Nam được quây quần ngày ba bữa
bên nồi cơm trắng thơm tho? Và làm sao các anh chị bậc trung học được
hảnh diện khi học bài địa lý đề cao đến nông nghiệp: “Việt Nam mình là
một trong những quốc gia xuất cảng gạo hàng đầu thế giới”?

Tôi khóc chào đời dưới mái tranh hiền, tập tĩnh bước đi trong gia đình
đầm ấm có Ba Mẹ và anh, em. Tôi chạy nhảy vui đùa dưới vùng trời quê
trong sáng và cắp sách đến trường cùng bạn bè ngây thơ chân thật như
Hồ Công Ảnh, Trầm Bố, Hồ Văn Định, Nguyễn Kế Đấu… Những ngày đầu đời
của tôi có cả từ những sáng tinh sương nắng hồng sáng lạng đến những
bình minh sương biếc mịt mờ, từ những giờ ngọ chói chang oi ả đến
những buổi trưa mưa dầm se lạnh, và từ những cuối chiều nhiều mây xám
ngắt đến những hoàng hôn hồng đỏ chân trời.

Tuổi thơ tôi được ôm ấp bỡi thiên nhiên, được gắn liền với ruộng lúa
và lũy tre xanh. Phổi non dại tôi được hít thở gió đồng nội dịu mát
trong lành. Tầm mắt ấu thơ được trải rộng trên một bức tranh màu sống
động, có những mái nhà tranh ấp ủ khói lam trước bữa cơm chiều, những
hàng cau cao đầy buồng, hàng dừa trĩu trái và đàn bò đủ màu: vàng,
đen, nâu, bét … Thiên nhiên đã cho chúng tôi một tuổi thơ thật bình an
êm ái, một tuổi thơ chất phác đầy hồn nhiên. Hồn nhiên để chỉ biết xôn
xao khi Xuân đến vì có bánh mức và rộn rã khi Hè về vì có thể tạm quên
đi bài vở để vui chơi. Hồn nhiên đến nỗi vẫn vui vẻ dưới trời Đông đầy
u ám mưa dài và hờ hững với cuối Thu ngập lá vàng rơi vì lòng chưa
biết bâng khuâng rạo rực.

Ngày đi, tháng đến, rồi năm qua.

Không để ý đã mấy mùa Thu chết trên cây sầu đông đầu xóm, nhưng tôi
biết luống cải của Mẹ tôi đã mười lần trổ bông dưới bầu trời đầy én
xuân bay lượn để đón Tết, cây đa sân miễu đã chín lần vang tiếng “ve
vui” dưới nắng vàng tươi để mừng Hạ và đã năm mùa khai giảng tôi phải
cắp sách đến trường, ngồi lớp học nhưng chỉ mong chờ hàng phượng chóng
đỏ và ve hè mau ca để tôi được thảnh thơi trở thành … mục tử.

Ngày tháng thanh bình an vui ngắn ngủi, đi thật mau chóng. Chúng tôi
đã phải tận mắt chứng kiến khói lửa của chiến tranh. Dấu xe tăng bắt
đầu in vết trên ruộng đồng. Đại bác bắt đầu tạo hố hầm nơi nương rẫy.
Dân làng tôi đã không buồn bã nhiều, khi nhìn thấy ruộng vườn bị tàn
phá, lại dễ dàng chấp nhận những hy sinh nhỏ phải có, để những đứa trẻ
như tôi khỏi phải tự dối lòng để phải ca lên những khúc suy tôn. Xin
cảm ơn quê hương! Đã cố giữ cho tuổi thơ chúng tôi còn được hồn thơ,
không bị hận thù gặm nhấm để được hồn nhiên tung tăng chạy nhảy trên
con đường cái quan dẫn đến trường làng, và để được cùng bè bạn vui
chơi, hát lên những bài ca ưa thích tận đáy lòng.

Giữa năm lớp Nhất, năm học cuối cùng của ngôi trường làng mà chúng tôi
không có dịp hoàn tất, con đường cái quan yêu dấu đã bị biến thành bãi
mìn hãi hùng. Chú Ba Thông, suốt tuần lễ cực khổ lặn lội chặt tre, chẻ
tre cột thành bó, để rồi lại phải bị tan xác khi chuyên chở
công-lao-của-mấy-ngày ra chợ. Thiếm Sáu Lành xóm dưới, ngồi xe “lam”
đưa ba con về ăn giỗ Ngoại, không ngờ ngày giỗ của Mẹ Thiếm Lành cũng
là ngày giỗ của chính Thiếm và ba con … Bãi mìn dài và hẹp đã chia lìa
biết bao gia đình: Cha tan xác chỉ vì phải ngồi trên xe đò để tìm sinh
nhai; Mẹ không toàn thây, xác thân vung vẫy theo gánh hàng chỉ vì phải
tảo tần ra chợ để đổi lấy rau gạo cho đàn con.

Chiến tranh, tự nó đã tàn nhẫn, nhưng những kẻ đếm xác người vô tội
làm chiến công, lại vô tâm và tàn ác gấp triệu lần! Từ đấy, “thương”
và “hận” đã bắt đầu làm vẩn đục những tâm hồn vốn ngây thơ của chúng
tôi: Thương những người đã bồng bế trẻ con và dẫn dắt đàn bà ra khỏi
vùng khói lửa; hận những kẻ đã làm tan nát quê hương

Dấu xe tăng dày đặc hơn, đại bác tạo hầm hố nhiều hơn và hỏa châu bắt
đầu lơ lửng soi sáng hằng đêm.  Dân làng tôi bắt đầu hãi hùng khi đêm
đến vì nó dần dần trở thành sở hữu của vô tâm và tàn ác.
Ba tôi đã quyết định từ bỏ mái nhà tranh và ruộng
vườn đẫm đầy mồ hôi nước mắt để cùng gia đình tản cư đến gần Quận Lỵ.
Tôi đành phải nửa chừng gấp lại cuốn “Quốc Văn Toàn Thư”, trong đó có
bài “Tôi đi học” của Thanh Tịnh, để tạm thời … tôi thôi học.

Gia đình tôi lìa xa đồng quê yêu dấu. Tôi cũng phải từ giã ngôi trường
làng mến yêu và đàn bò quen thuộc để đổi lấy những giấc ngủ bình an
hơn trong căn nhà tạm, dù bị bao quanh bỡi nhiều xa lạ và rộn rịp. Tôi
không còn được nhìn đàn chim bay về tổ mỗi hoàng hôn. Tôi không còn
được nghe tiếng ễnh ương ồn ào sau những cơn mưa lớn. Đầu óc ngây thơ
chúng tôi chưa một lần lóe lên ý niệm “yêu chế độ” và rất lờ mờ đến
tình “yêu đất nước”, nhưng “yêu làng quê tôi” thì tôi chắc chắn đã
thật đậm lòng. Tôi nhớ làng tôi lắm! Đêm đêm nằm ngủ dưới căn nhà tạm,
tôi thường mơ: Ước gì tôi không phải thấy cảnh tang thương, để chúng
tôi còn được hồn nhiên như những ngày tháng cũ, được ngắm trăng thanh
tỏa ánh dịu dàng trong những đêm rằm và được đếm vạn sao lấp lánh dưới
vòm trời cuối tháng. Tôi thật nhớ nhà xưa! Một mái tranh ấm áp khi
Đông về và mát mẻ khi Hè đến. Bây giờ đã trở thành ngôi nhà hoang,
vắng lặng. Hoa lựu đỏ trước sân chắc vẫn vô tri mở cánh dưới khung
trời Hạ phủ nhiều mây trắng mang đầy màu tang tóc và những vô tâm có
lẽ đang như cỏ dại, tự do mọc đầy làm chướng ngại lối hạnh phúc an
vui.

Khu tản cư nằm ven Quốc Lộ 1, nơi có nhiều xe cộ kể cả những xe nhà
binh có ngôi sao trắng của quân đội Mỹ, Đại Hàn. Tôi chưa hề học được
một ngoại ngữ nào, nhưng theo chơi cùng trẻ đồng lứa nơi xóm mới, tôi
đã thông thạo được một vài chữ tiếng Anh: “Hế-lô”, “Guốt-bai”, “Ô-kê”
và “Ô-kê Xa-lem”. Trẻ con như tôi, mỗi lần vừa vẫy tay vừa nói “Hế-lô,
Ô-Kê Xa-lem” là mỗi lần được lính Mỹ cho kẹo cao su và đồ hộp B1, B2,…
Cũng vì lý do này, tôi cứ luôn thầm hiểu “Ô-kê Xa-lem” tiếng Việt Nam
mình có nghĩa là “cho em kẹo hay bánh gì cũng được”, và từ đó tôi cứ
luôn nói “Ô-kê Xa-lem” để được kẹo bánh, cho dù “Salem” là tên của một
loại thuốc lá Mỹ.

Lửa đạn bắt đầu rực trời vùng Cao Nguyên và Bắc Bình Định thuộc An
Lão, Tam Quan, Bồng Sơn, … Cùng cảnh ngộ với gia đình tôi, thật không
ít. Làn sóng tản cư đến thành phố thật ào ạt. Dân làng đã phải gạt
nước mắt lìa bỏ những gì gắn bó nhất để bảo tồn những gì quí giá hơn,
đó là chút bình an và sự sống. Chiến tranh đã đẩy tôi xa đàn bò đến
một nơi không ruộng đồng. Hè 1965, mùa Hè đầu tiên tôi không còn là
mục tử, mùa phượng đỏ đầu tiên tôi xa đồng nội, xa gió mát nơi đồi
non. Tôi không còn được tắm suối, lùi khoai hoặc bắt cá, bắt cua mà
phải rong chơi theo kiểu mới, kiểu “OK Salem”. Tiếng Mỹ của tôi bắt
đầu trôi chảy thêm vài từ mới, gồ ghề hơn, như “Gạt-tem” và “Bố-xiệt”.
Ba tôi buồn biết rõ ràng rằng: “English OK Salem” của tôi càng sáng
lạng bao nhiêu, tương lai tôi sẽ càng mịt mờ bấy nhiêu. Kết quả: tôi
bị đưa đi xa quê thêm ba mươi hai cây số nữa, vào Qui Nhơn để tiếp tục
cắp sách đến trường.

Tôi đến Qui Nhơn, thành phố nhiều đèn xe, khi tất cả các trường Trung
Học đã khai giảng được ba tuần. Tôi bắt đầu chương trình trung học trễ
tại trường La-San Bình Lợi nơi anh tôi đang theo học lớp Đệ Tam.
Trường La-san có nhiều thông cao bốn phía. Một màu xanh bao phủ khắp
ngôi trường, ấp ủ bên dưới những lớp học yên lặng và những hành lang
dài, đôi khi hơi lành lạnh vì có Frère Phillip cầm chiếc roi dài có
bao da như thanh kiếm, rảo bước tới lui. Mỗi sáng, tôi ngồi trên yên
sau của chiếc xe đạp để anh tôi gù lưng đạp lên giốc Phan Đình Phùng
từ đường Bạch Đằng, ngược chiều với giòng xe cộ của bùng binh công
viên, ngang qua rạp hát Trưng Vương, theo Võ Tánh, rồi hì hục ngược
gió biển trên đường Nguyễn Huệ, vòng qua “eo Nín Thở” để đến trường.
Mỗi chiều, anh tôi đưa tôi ngược theo lối cũ, xuôi giòng xe cộ bùng
binh công viên, đổ giốc Phan Đình Phùng để về nhà.

Tôi đeo lưng anh tôi đến trường La-San xa lắc được vài tháng. Học phí
cao, đường xa, … tôi không rõ vì yếu tố nào, tôi lại thôi La-San, xa
bạn mới quen Lê Văn Cảnh, để nhập học Bồ Đề vừa đúng lúc chuẩn bị cho
kỳ thi Đệ Nhất Lục Cá Nguyệt. Đối với tôi, các trường trung học
La-San, Bồ Đề, Cường Đễ và Nhân Thảo đều giống nhau. Tuy nhiên hai
trường Trinh Vương và Nữ Trung Học lại có khác, vì lẽ những thằng nhóc
như tôi, dù tài giỏi cỡ nào cũng không thể xin vào học được. Tôi vui
vẻ dưới mái trường Bồ Đề trong một lớp học có nửa trai nửa gái, sát
cổng chùa Long Khánh. Tôi có được những bạn thân như Trần Đình Khuê,
Nguyễn Đại Tâm, Tô Bá Tùng, Võ Hòa, Thái Sinh Hòa, Nguyễn Hữu Đệ, Lê
Thanh Tuyến … toàn là những bạn học chăm, giỏi. Gần nhiều đèn chắc
chắn phải được sáng, đáp lại thịnh tình của bạn bè đã “chịu chơi chung
với một thằng dốt” và vì không còn bò để chăn, tôi bất đắc dĩ trở nên
lo lắng học hành dưới sự dìu dắt của cô An, cô Tuấn (dạy Pháp văn),
thầy Á, thầy Minh, thầy Mi và thầy Dần (dạy toán).

Sau khi vui Tết Bính Ngọ 1966, lúc những cánh mai vàng còn đang rơi
rụng và nhạc bản “Ly Rượu Mừng” còn đang vang khắp phố phường, anh tôi
lôi tất cả bài vở của lớp Nhất giao tôi và còn ghi danh cho tôi theo
học lớp Luyện Thi Đệ Thất. Ba và anh tôi đã ầm thầm đào sẵn một khúc
sông nhỏ và quanh co, để giòng nước đời tôi theo đó mà xuôi chảy. Tôi
ghét năm Ngọ, có lẽ tại vì là năm ngựa kéo xe nên tôi phải cùng lúc
kéo hai xe bài vở của năm lớp Nhất và Đệ Thất. Tôi phải cắp sách đến
trường vào ban ngày lẫn ban đêm; về nhà còn phải ngồi cùng bàn học,
dưới ánh mắt nghiêm khắc của anh tôi để tụng những kinh “ré, tui á, in
la, … rờ xui, tui é, in le (j’ai, tu as, il a, ….Je suis, tu es, il
est)”, vẽ rồng rắn những hình học, đại số và nhai lại những bài toán
đố, toán động tử của một năm qua. Lớp Luyện Thi Đệ Thất do thầy Dần
giảng dạy, nằm trong dãy học mới của trường Bồ Đề, sát bên đường Tăng
Bạt Hổ. Tâm trạng “bị đày” của tôi giảm đi nhiều khi thấy bạn Tô Bá
Tùng ngay trong đêm đầu “khai lớp” luyện thi. Tôi không còn thấy lẻ
loi vì đã có bạn cùng thuyền, cùng hội. Lúc Tùng chăm học, tôi cũng
phải siêng năng theo. Khi “cúp cua”, cả hai cùng một ý. Một đêm, chúng
tôi không vào lớp thầy Dần để ôn về “vận tốc tương đối của hai chiếc
xe vận tải cùng chiều” mà lại vào rạp chiếu phim thường trực Trưng
Vương để học về “truyện cổ tích hoạt họa Bạch Tuyết, bảy Chú Lùn”.
Xong phim, hai đứa chúng tôi ngồi bệt xuống sàn gạch bông dưới hiên
rạp hát, chép bài cũ vào trang giấy mới để nói dối với anh tôi và chị
Mai của Tùng rằng: đây là bài học của đêm nay. Tuy nhiên, rìu tôi
không thể múa qua mắt thợ. Tôi bị sưng cả hai lòng bàn tay. Bị trừng
phạt nhưng tôi không hối hận vì nghĩ rằng: lỡ mai sau, khi tuổi thơ
chúng tôi đã cất cánh xa bay, vị Hoàng Tử đẹp trai có trăm hôn ngàn
hít cũng vẫn không làm sống lại được nàng Bạch Tuyết tuyệt trần.

Niên học Đệ Thất cũng đến lúc để chúng tôi chuyền tay nhau những cuốn
lưu bút và ăn kẹo bánh liên hoan. Tôi man mác buồn khi nghe cô bạn
cùng lớp tên Hương (tiệm Mỹ Lệ, đường Gia Long, gần ngả tư Phan Đình
Phùng), thẹn thùng không dám lên bục gỗ gần bảng đen, hát thật hay cho
chúng tôi nghe khúc: “rồi chiều nay Hè trở về đây. Phượng thắm ơi!
Phượng thắm rơi đầy. Lại cách xa nhau chín mươi ngày, hay là một thế
kỷ dài,….”. Thế kỷ dài! Tôi không dám nghĩ đến, vì rất có thể tôi sẽ
không còn dịp gặp lại Nguyễn Đại Tâm có Ba là một quân nhân, thường
xuyên thay đổi đơn vị và nhiều bạn bè khác vì hoàn cảnh không thể tiếp
tục học hành. Tôi não nề thêm khi nghe tiếng ve Hè rên rỉ từ trên vài
cây keo lớn bên lề đường Tăng Bạt Hổ. Từ đấy, tôi thôi gọi “ve vui” và
đã bắt đầu cảm thấm được ý nghĩa của “ve sầu”.

Ngày cứ đi, tháng cứ đến.

Ngày thi vào lớp Đệ Thất của trường công lập cũng đã đến. Anh tôi chở
tôi đến Cường Đễ, bỏ tôi trước cổng trường và chờ đợi bên ngoài với
lòng tin cao độ, ngàn lần hơn là tôi tin tôi. Công lao chỉ dẫn của anh
tôi cũng đã đến hồi thử nghiệm. Đọc đề thi, tôi thở phào nhẹ nhỏm,
thầm cảm ơn thầy Dần, nhất là cảm ơn anh tôi đã sát kèm tôi để tôi
được quen thuộc với những bài toán gần giống như đề thi. Tôi chậm rải
hoàn tất bài thi rồi rời khỏi lớp.

Nét mặt vui tươi của anh tôi khi đón tôi tại cổng trường đã nhanh
chóng biến thành buồn rầu khi nghe tôi nói đáp số bài làm. Thì ra, đề
thi sau khi phát cho chúng tôi, được “bắn” ra ngoài nên anh tôi đã
giải ra đáp số đúng, khác với đáp số tôi. Anh tôi dắt xe đạp cùng tôi
đi bộ về nhà. Vừa đi anh tôi vừa hạch hỏi tỉ mỉ cách làm bài của tôi.
Sau khi biết được tôi đã làm sai một bài toán chia, anh thất vọng
nhiều. Công sức dạy dỗ của anh tôi đã như đám khói đang tan bay.

Tôi chưa bao giờ thấy anh tôi buồn như hôm nay. Tôi cũng buồn thật
buồn và nhớ tới đàn bò nhiều, khi nghe anh tôi mắng: “Cọng, trừ, nhân,
chia mà làm không xong! Đi chăn bò là vừa!”.

Ước gì chiến tranh chấm dứt vào lúc này, tôi sẽ không ngần ngại về
ngay làng cũ, kéo dài thêm tuổi hồn nhiên để vui cùng đàn bò, ruộng
lúa. Nhưng tôi không được may mắn này, cái may mắn mà cả bà con làng
tôi, cả công dân đau khổ của quốc gia tôi đang thiết tha chờ đợi. Tôi
chỉ được về lại căn nhà “tôn” khu tản cư Quận Lỵ, nơi xóm mới, được
thành lập bỡi những dân lành đã từng an nhàn lấy ngô sắn và lúa khoai
làm nguồn sinh lợi chính, nay phải bon chen uốn nắn theo hoàn cảnh,
với phương thức sinh nhai khác để được tiếp tục nuôi sống gia đình.

Khu tản cư đã trở nên chen chúc rộn rịp vì những tiệm tạp hóa, trạm
rửa xe nhà binh và quán bia mọc lên khắp nơi dọc theo Quốc Lộ 1. Tôi
lạc lõng giữa xô bồ, luôn thẫn thờ, lẩn quẩn trong phạm vi căn nhà
hẹp. Tôi thất vọng vì đã đốt kỳ vọng của Ba và anh tôi thành tro bụi.
Mấy tháng trường kéo bài vở đến lưng trầy vai lở, vẫn không được kết
quả như Ba và anh tôi mong muốn.

Qua kỳ thi, mắt tôi trở nên sáng hơn trước để thấy rõ được cái giá trị
đáng hãnh diện của một học sinh Cường Đễ, một học sinh Nữ Trung Học.
Niềm mơ ước mới của tôi bây giờ: “được trở thành một học sinh của
trường Trung Học Cường Đễ, được mặc áo trắng có tên trường và tên cúng
cơm của tôi trước trái tim”. Phải chi “cây mơ” này đâm chồi nẩy nở
trong tôi sớm hơn được vài năm, có lẽ nó đã đơm hoa kết trái để giờ
này tôi khỏi phải u sầu.

Tôi ngồi im lặng dưới giàn mướp đang lọc bớt ánh nắng chang chang của
trời Hạ, mẹ tôi an ủi tôi trong lúc tôi cần được an ủi nhất: “Kết quả
kỳ thi chưa có, đậu rớt vẫn chưa biết, đừng buồn nữa! Nếu có bị rớt,
chẳng qua là: học tài, thi phận. Chạy đi chơi đi!”. “Tài, phận”. Lòng
tôi tự nhiên nhẹ nhàng hơn nhiều, vì nghĩ rằng tôi đang có “tài”, vài
ngày nữa, bảng vàng không có tên tôi chẳng qua chỉ là “phận”.

Ngày giờ vẫn cứ đi.

Sau một bữa cơm trưa với canh mướp, mướp xào, và cà dĩa với mắm ruột
kho, tôi thấy anh tôi xuất hiện trước hàng rào làm bằng những nhánh
tre khô, bước vào nhà với nét mặt thật vui tươi: “Mày đậu rồi! Tùng
cũng đậu! Tùng báo cho tao biết. Ba, Má ơi! Nó đậu vào Cường Đễ rồi!”.

Anh tôi đã lặn lội mấy chục cây số để báo tin vui này. Khi tôi làm sai
bài thi, anh tôi buồn làm tôi ủ rủ buồn theo. Khi có kết quả như mong
muốn, anh tôi vui mừng hơn cả chính tôi. Anh tôi đã coi việc học của
tôi như là của chính anh. Tùng đậu! Tôi cũng đậu! Còn gì vui bằng!
“Tài” hay “phận” đây? Chắc không phải là “tài”, vì có nhiều bạn bè học
giỏi hơn tôi tại La-San và Bồ Đề. Dù gì đi nữa, “phận” tôi đã là “phận
học sinh Cường Đễ”. Từ nay, tôi có thể hãnh diện trả lời rằng: “Em học
trường Cường Đễ Qui Nhơn”, nếu “được” hỏi. Giấc mơ tôi đã đạt! Không
còn tự cô lập trong căn nhà “tôn” nóng cháy nữa, tôi tháp tùng cùng
trẻ em lối xóm, ra Quốc lộ 1 để …học thêm vài tiếng Mỹ mới.

Không cần nài nỉ, mẹ tôi dẫn tôi ra tiệm, may cho cho tôi một quần
“kaki” xanh và áo “tê-tô-rông” trắng, dài tay. Tôi thích áo dài tay,
nhưng khi mặc vào, tôi lại thích xăn lên khỏi cổ tay hai bận. Tôi nhờ
anh tôi (người viết chữ đẹp nhất mà tôi biết) viết lên trên túi áo tên
trường và tên tôi bằng bút chì, rồi nhờ người chị họ (người thêu thùa
khéo tay nhất mà tôi biết) theo nét bút chì mà thêu lên màu xanh, đỏ.

Cũng chẳng phải xin xỏ, anh tôi cho tôi một cây viết máy “Pilot” mới
toanh. Cây viết màu xanh đậm thật đẹp, có cây que bên hông để tôi nâng
lên đè xuống khi bơm mực. Có viết mới, tôi nhớ cây viết cũ với ngòi lá
tre mà đã một năm qua tôi không dùng đến. Tôi nhớ lúc Mẹ tập tôi viết
những chữ cái “a, b, c, …”, Mẹ dặn rằng: “nét xuống, hơi mạnh tay và
nét lên hoặc móc ngoặc, phải nhẹ tay”.

Viết lá tre, bình mực tím không còn sát cánh bên tôi những khi đến
trường nữa, nhưng mãi mãi nằm sâu trong trái tim tôi. Bình mực tím của
tôi có khi chỉ là một ve thuốc chích “peniciline” mà người y tá đã
quăng bỏ đi, tuy nhỏ nhoi nhưng chứa đầy những hình ảnh của thuở đầu
đời, trong đó có người Cha hơi nghiêm nghị nhưng đầy trách nhiệm và
ban muôn vàn yêu thương cho gia đình, con cái; có nguời Mẹ hiền từ,
bao la một tấm lòng thương con, chìu chồng, chịu đựng và hy sinh; có
ngôi trường làng yên đẹp với các vị giáo viên đáng kính; có đủ nguyên
một thời thơ ấu hồn nhiên tại chốn cũ bình an, nơi có nhiều chim trời
bay trên màu xanh mênh mông của ruộng lúa.

Chốn cũ vẫn còn đó, nhưng bình an đã bị thay thế bỡi âu lo và sợ hãi
lúc đêm về. Một số ít dân làng còn ở lại đang phải đương đầu với đạn
mìn và phải đau khổ chịu đựng một cuộc sống dưới sự kéo xé của cả hai
chế độ: ngày và đêm.

Chết chóc, khổ đau vì chiến tranh bị nghe thấy hàng ngày. Anh họ tôi
bị mất tích tại chiến trường để tôi được còn đây, trong con phố Qui
Nhơn tương đối bình an; người tôi thân quen đã không toàn thây ra đi
vĩnh viễn để tôi được ở lại nguyên tròn dưới mái ấm gia đình.

Nước nhà tôi nhỏ bé nhưng toàn thế giới đều nhìn thấy, vì khói lửa
chiến tranh cao ngút đến tận trời xanh và vì sự hiện diện của người Mỹ
trên quê hương tôi. Quân đội tác chiến Mỹ, sau khi đến Đã Nẵng đơn vị
đầu tiên, đã lần lượt có mặt tại nhiều nơi khác trên toàn lãnh thổ Nam
Việt Nam, họ xây dựng phi trường Phù Cát, lập nhiều văn phòng và nơi
đồn trú tại Qui Nhơn kể cả một đài “ra-đa” cao lớn trên núi Bà “Quả”.
Tiếng Anh đã trở nên thông dụng và “hợp thời” nên số học sinh yêu
thích Pháp ngữ dần ít để nhường chỗ cho số đông theo học Anh văn.

Nắng Hạ chói chang của thành phố Qui Nhơn làm khô đi những bóng dáng
học trò đã ba tháng. Hè đã qua. Anh chị em từ các quận lỵ và vùng quê
hẻo lánh như tôi, trên toàn cõi Bình Định, đã ùn về Qui Nhơn để bắt
đầu niên học mới.

Mùa khai trường đến, như một cơn mưa đầu mùa, tràn bờ những tà áo
trắng thướt tha của nữ sinh và áo trắng quần xanh của các đấng nam
sinh, ngập thành phố.

Đường phố Qui Nhơn như những giòng suối mát, chảy quanh co vào buổi
sáng, xuôi những bông trắng thơ ngây về những ao đầm hiền hòa để vui
tươi học tập. Chiều về, cũng những giòng suối này, nhiệm mầu chảy
ngược giòng, đưa những tâm hồn trong trắng về nguồn an vui hạnh phúc
của gia đình. Trong đám áo trắng quần xanh, có tôi len lỏi.

Chiếc áo trắng mới tinh, có thêu tên trường và tên tôi cách hàng nhau
bằng một “hoa thị” màu xanh, hôm nay mới được cùng chủ nó đến “trường
mơ” lần đầu. Đường đến “trường mơ” tuy quen thuộc nhưng mới lạ, tôi
bùi ngùi nhớ con đường Tăng Bạt Hổ dẫn đến chùa Long Khánh và trường
Bồ Đề, nơi có khoảng sáu chục bạn bè tôi đã quen biết trong năm qua.
Dù lúc chia tay, mỗi chúng tôi đều hẹn: gặp lại nhau sau “chín mươi
ngày”, nhưng chắc chắn niên học mới sẽ thiếu vắng đi một số bạn gái
vào Nữ Trung Học, vắng tôi, vắng Tô Bá Tùng và vắng cả Nguyễn Đại Tâm
vì đã phải theo gia đình thuyên chuyển vào Nam. Tâm ơi! Tao với mày
chắc phải xa nhau “thế kỷ dài”!

Từ nay tôi sẽ không còn được nghe tiếng nói ngọt ngào và giọng hát
thánh thót của nữ sinh trong một lớp học mới của trường con trai Cường
Đễ.

Niên khóa 1966-1967, trường Cường Để, do thầy Trương Ân làm Hiệu
Trưởng và thầy Nguyễn Mông Giác làm Giám Học, chưa đủ phòng học. Bầy
nai non lứa tuổi mười một của lớp Đệ Thất chúng tôi phải tựu đàn tại
trường tiểu học Nguyễn Huệ do thầy Nguyễn Danh vừa mới nhậm chức Hiệu
Trưởng.

Đối diện với tiệm thuốc nam “Hồng-Nam” trên đường Võ Tánh, bên trong
cổng trường Nguyễn Huệ, mở rộng một sân trường ngập bóng me tây. Cuối
sân trường, trên một khoảnh đất thấp hơn 3 bậc thang, là một căn nhà
dài gồm năm phòng học. Đệ Thất 1, lớp Pháp Văn độc nhất của chúng tôi
chiếm phòng đầu tiên, gần đường Võ Tánh hơn và đương nhiên phòng cuối
cùng thuộc về các bạn lớp Đệ Thất 5.

Đám học sinh mới chúng tôi, như những con nai tơ vừa lìa xa đàn cũ từ
các quận lỵ và các trường tiểu học trong thành phố, đang tung tăng hớn
hở lập đàn mới, trong một cánh rừng Cường Để có thật nhiều cành non và
cỏ xanh.

Tôi ngơ ngác tìm bóng dáng thân quen của Tô Bá Tùng. Không những gặp
được Tùng, tôi còn được gặp các bạn Võ Hòa, Thái Sinh Hòa từ Bồ Đề
sang và cả bạn Lê Văn Cảnh từ La-San đến … Lớp học đột nhiên biến
thành quen thuộc, làm tôi nhanh chóng cảm thấy: Đây chính là “lớp của
tôi”!

Tôi ngồi bàn đầu, cạnh Tô Bá Tùng, người bạn thân trong một năm qua.
Chung quanh tôi còn có Nguyễn Ngọc A, Hà Ngọc Ẩn, Ngô Tấn Bình, Trần
Yên Bình (xuất sắc mọi môn), Cao Bá Cảnh, Dương Văn Cảnh, Ngô Đình
Chiến (cao ráo, mê biển nên bơi lội giỏi), Mai Văn Cư.

Nguyễn Hữu Dự (say mê tạp chí Tuổi Hoa của Quyên Di, và chuyên sưu tầm
tài liệu liên quan về không gian, vũ trụ), Lê Đảo (thường cùng tôi leo
núi Bà Quả), Dương Phước Đễ (bạn bè gọi là Đễ Cùi vì tai nạn làm mất
đi gần nửa ngón tay), Bùi Thúc Đệ (cận thị nặng, có cặp kiếng mỏng hơn
đít chai Coca-Cola một chút), Hồ Sĩ Đình.

Võ Hòa (nhà bạn có bán món chè “đậu xanh đánh trộn đá bào” ngon nhất
tỉnh nhà), Thái Sinh Hòa (từng được thầy Dần gọi là “thằng rể tao” khi
bạn làm toán đúng), Ngô Anh Hoàng (thường cùng tôi ăn thua cờ tướng
dưới bóng mát của cây keo già trong hẻm Bạch Đằng)

Phạm Đình Hoàng (được gọi là Hoàng Tôm, nghịch và vui) là cặp bài
trùng của Hồ Anh Hùng (biệt hiệu Hùng Monkey), Hoàng Kim Hùng (vì hơi
“bụ bẫm” nên bạn bè gọi là Hùng Ù), Nguyễn Mạnh Hùng (bạn bè đặt cho
tên Hùng Đức, hay Hùng Trà), Đặng Văn Hùng (luôn le lưỡi liếm môi trên
nên lúc nào môi trên cũng đỏ và hình như dày hơn môi dưới gấp ba lần),
Đào Chí Hiếu, Thái Thượng Hưng.

Nguyễn Ngọc Huy (bạn này chắc là thụt bi da hay lắm nên có biệt danh
là Huy Thụt, lúc nào cũng có chỉ một cuốn vở quấn tròn, nhét vào túi
quần sau, môn Việt Văn rút cuốn vở quấn tròn như cuốn bánh tráng này
ra, môn Sử Địa cũng rút ra cuốn vở đó, môn Toán cũng chẳng có cuốn vở
khác ngoài cuốn vở này, một cuốn vở cho tất cả mọi môn vậy mà bên
trong vẫn còn nguyên những trang giấy trắng, ngoài bìa cũng trắng
luôn, hình Nữ Thần Tự Do của cuốn vở bị bay mất vì rút ra nhét vào
nhiều lần bỡi bàn tay đầy mồ hôi của Huy Thụt), Trần Khanh, Huỳnh Văn
Khánh (dáng người ốm nhôm và cao ròng như cây tăm, thật tốt bụng, rất
nhiều lần đã khiến cho bạn bè cười bể bụng vì cái tính vui vẻ và tiếu
lâm của bạn, không hiểu lý do gì lại bị chết tên Khánh Méo), Hà Văn
Long (bị thầy Lê Văn Ba hỏi: “mày có bà con gì với tên Hà Văn Lâu
ngoài Bắc không?), Lê Đình Long, Nguyễn Văn Lộc, Nguyễn Hồng Liêm.

Nguyễn Hữu Lý (bạn này còn nhỏ nhưng đã đi làm phụ giúp gia đình, có
lần bạn “đậu” xe đạp không đúng chỗ, bị Bác Cai khóa lại, bạn tức giận
vì trễ giờ làm, đã không suy nghĩ mà dộng vào đít Bác Cai một cái
“rờ-nu” khi Bác đang lom khom mở khóa xe cho bạn, thiệt là hết chỗ
nói!), Minh (hơi đen, lúc nào cũng nhe răng mở nụ cười thân thiện),
Nguyễn Văn Nghiêm (được bạn bè thực thi dân chủ và công bằng, bầu lên
làm trưởng lớp), Đoàn Văn Nghĩa.

Phan Tấn Ngọc (rất lanh lợi, nói năng thật vui vẻ, ghiền tắm biển), Đỗ
Tấn Quỳ, cùng họ và chữ lót với bạn Đỗ Tấn Xoa, có lần thầy Lê Văn Ba
(cũng là thầy Ba) hỏi: “hai đứa bay là anh em ruột hả?”, bạn Đỗ Tấn
Xoa võ nghệ đầy mình vì là đệ tử của Hoàng Trọng Sơn; Lê Kỳ Sơn (chẳng
bao giờ thấy bạn nổi quạu khi bị gọi là Lê Kỳ Đà), Nguyễn Hữu Thành
(thường cùng tôi tranh thắng bại tại những bàn “banh tông”), Vương
Đình Trí (da ngâm đen, mắt to với lông mi dài), Vũ Hồng Triều (nói rặc
giọng Bắc Kỳ).

Nguyễn Văn Tuyển (trắng trẻo, mũi cao, bạn này rất thông minh, vui vẻ
và lanh lợi, là cặp bài trùng với Khánh Méo trong những dịp vui chơi).

Bùi Văn Tuyết và bạn Xuân nằm cuối sổ kiểm diện, bạn phải chờ dài cổ
mới được gọi tên.

“Lớp Đệ Thất 1 của tôi” gồm thế đó! Nó được kết hợp bỡi nhiều cá tính
và diện mạo khác nhau.

“Lớp Pháp Văn Cuối Cùng” của trường Cường Để tôi như thế đó! Vui,
nghịch, hiền, chăm đều có đủ.

Chúng tôi “như những đóa hoa muôn màu” đang cùng nhau chia xẻ một tuổi
xanh tươi thắm, dưới sự dìu dắt và dạy dỗ của cô Trần Thị Mỹ Nhật, cô
Cung Thị Ngọc Anh, thầy Lê Văn Hà, thầy Nguyễn Phụ Chính, thầy Nguyễn
Minh Đức, thầy Nguyễn Minh Thành, thầy Trần Công Lễ, thầy Dương Minh
Ninh và thầy Phùng Văn Viễn quí mến.

Tôi rạo rực khi nghĩ đến: “Lớp Đệ Thất 1 của chúng tôi” sẽ nghiêm
trang trong bộ đồng phục màu trắng, để cùng tất cả anh chị toàn trường
đồng hát lên “khúc kết đoàn” khi “họp dưới bóng cờ” vào mỗi sáng thứ
Hai, ngày đầu tiên của tuần lễ.

Tôi thật vui vẻ được ngồi chung với bạn bè trong lớp Đệ Thất 1!

Tôi thật hãnh diện được cùng anh chị lớp trên núp chung dưới mái
trường Cường Để!

Tôi có cảm tưởng như được ngồi trên đám mây hạnh phúc đang nhẹ nhàng
xuôi theo cơn gió yên vui để hướng về một chân trời thật sáng. Cô tôi,
Thầy tôi và bạn tôi tại trường Cường Để đang thật sự mang đến cho tôi
“lửa sống dạt dào” và “niềm tin bao la”.

“Lửa sống” và “niềm tin” này đã làm tôi hiểu rõ rằng: Ba, Mẹ và anh
tôi đã không khoét một khúc sông nhỏ hẹp và quanh co để con nước đời
tôi phải len lách chảy theo, như tôi từng than thở, mà là đã mở cho
tôi thẳng tắp một con “đường đi vui thênh thang”, có “cỏ hoa” hai bên
lề và còn có cả tiếng chim luôn ca hót: “nhịp sống yêu đời, màu quê
hương ngát xanh lên bao nguồn vui!”.{jcomments on}