Tác giả: BS  Nguyễn Ý Đức

DỨA

Dứa là trái cây của miền nhiệt đới, có nguồn gốc từ các quốc gia Trung và Nam Mỹ. Khi Christopher Columbus (1451-1506) thám hiểm Mỹ châu, thấy dứa trồng ở quần đảo Guadeloup rất ngon, bèn mang về cống hiến nữ hoàng Tây Ban Nha Isabella Đệ nhất. Từ đó, dứa được đem trồng ở các thuộc địa của Tây Ban Nha, nhất là các quốc gia thuộc khu vực Thái Bình Dương.

Cây dứa thân ngắn, lá dài và cứng với gai mọc ở mép, quả có nhiều mắt; phía trên có một cụm lá.

Nông trại trồng dứa quy mô lớn đầu tiên trên thế giới được thiết lập ở Hawai vào năm 1885. Quần đảo này dẫn đầu về sản xuất dứa trên thế giới cho tới năm 1960. Sau đó, Phi Luật Tân là nước trồng nhiều và xuất cảng nhiều nhất. Các quốc gia khác ở Đông Nam Á châu cũng sản xuất một khối lượng dứa khá lớn.

Nhờ kỹ thuật canh tác hàng loạt nên nhu cầu dứa được cung cấp đầy đủ với giá phải chăng. Dứa có quanh năm, nhưng nhiều nhất  là vào tháng 6 tháng 7. Trung bình từ lúc trồng tới lúc thu hoạch mất 18 tháng. Dứa thường được hái khi đã chín nên sẵn sàng để ăn.

Dinh dưỡng

Dứa có nhiều sinh tố C, chất xơ pectin và chất gum.

Một ly dứa tươi cung cấp 25mg sinh tố C; 0,1mg thiamine; 16mcg folate; 0,15mcg sinh tố B 6; 17mg magnesium; 0,5mg sắt; 2gr chất xơ và 80 calori.

Dứa còn có chất bromelain, một loại diếu tố giống như papain của đu đủ, có tác dụng làm mềm thịt và cho thịt vị thơm ngon. Br cũng hay gây ra dị ứng da cho người tiêu thụ. Dứa đóng hộp còn giữ được sinh tố C nhưng bromelain bị hơi nóng thiêu hủy

Ăn dứa

Dứa tươi có hương vị nồng ngọt, rất thích hợp để làm món tráng miệng kích thích tiêu hóa hoặc làm món ăn vặt.

Miếng dứa phía đít, gần phía gốc thường  ngon hơn phần khác, vì  như kinh nghiệm của ông cha ta là  “dứa đằng đít, mít đằng cuống”.

Sau khi gọt vỏ, khía xéo để bỏ mắt, dứa được bổ dọc làm tám hoặc cắt khoanh tròn mỏng vừa phải, rắc thêm một nhúm đường, bỏ tủ lạnh độ 15 phút rồi mang ra ăn thì tuyệt hảo. Nước dứa hòa với đường ngọt húp vào lạnh mát cả người.

Nhiều người lại thích chấm dứa với tí muối ớt, ăn vào vừa ngọt, vừa mặn, hơi cay, rất thỏa mãn khẩu vị.

Dứa còn dùng để xào nấu với thịt cá. Món canh chua cá lóc, dứa xanh thêm vài ngọn ngổ thì cơm ba nồi cũng hết.

Khi nấu, hơi nóng làm mềm dứa vì chất cellulose tan rã, dứa hút gia vị và chất ngọt của thịt cá.

Một đĩa xá lách trộn thập cẩm thêm vài miếng dứa thái nhỏ ăn càng ngon.

Năm 1892, một người Anh là Dại úy John Kidwell lần đầu tiên sản xuất dứa đóng hộp  Dứa thường được hái khi đã chín mùi, mà phải chuyên trở xuất cảng đi xa, mau hư nên được đóng hộp cho dễ di chuyển. Dứa đóng hộp là dứa đã chín từ dưới cuống trở lên,  nên thường cần đến ba quả dứa mới được một hộp dứa có phẩm chất tốt. Dứa hộp được  thêm nước đường nên có nhiều calori.

Ngoài ra còn dứa sấy khô hoặc nước dứa ép  cũng là những món ăn thức uống ngon, bổ.

Mua dứa

Mua dứa tươi lựa trái to, nặng nước, toát ra mùi thơm của dứa, lá trên cuống còn xanh. Khi gõ, dứa phát ra một âm thanh đặc, quả dứa cầm thấy chắc tay, không chỗ nào mềm. Vỏ dứa có thể hơi xanh hoặc vàng cũng không sao. Dứa có thể giữ trong hay ở ngoài tủ lạnh .

Lưu ý

Dứa rất lành. Đôi khi dứa có thể gây dị ứng nhẹ ở da vì có chất bromelain . Tại các tiệm bán “thực phẩm tốt”  Health Food lại có bán viên Bromelain và được giới thiệu là chữa được bệnh tim, phong khớp và vài bệnh khác.

Dứa có chất tyrosine. Một vài u bướu hạch nội tuyến cùng tiết ra nhiều tyrosine. Nên mấy ngày trước khi thử máu tìm u bướu này lại ăn dứa thì thử nghiệm có thể ,sai lệch, cho kết quả dương tính mà thực ra không có.

Một vài báo cáo khoa học cho hay là trên mắt vỏ dứa có một hóa chất không tốt cho sức khỏe. Vì thế, tốt nhất là nên tránh ăn mắt dứa.

QUẢ BƠ

Quả Bơ (Avocado) có nguồn gốc ở Trung Mỹ châu và Mễ Tây Cơ. Đôi khi bơ được coi như thuộc loại rau, nhưng thực ra đây là một loại trái cây.

Ngày nay, bơ được trồng ở các vùng ấm áp, gần nhiệt đới, đất không ủng nước và không bị băng lạnh vào mùa Đông.

Tại một số quốc gia Nam Mỹ  và quần đảo Thái Bình Dương, trái bơ là nguồn thực phẩm rất quan trọng vì có nhiều chất đạm hơn các trái cây khác.

Trái bơ, như tiếng Việt ta gọi,Người Việt gọi là trái bơ vì  khi ăn thấy giống bơ  với nhiều hương vị.

Bơ có thể ăn theo nhiều cách khác nhau: ăn như xà lách, trải trên bánh mì kẹp, đánh nhuyễn với nước trái chanh, cà chua ăn với thịt bò hay thịt gà.

Khi nấu, avocado cho vị hơi đắng.

Nửa trái avocado lớn vừa phải có 5g chất xơ, 15g chất béo, 55mcg folate, 7mg sinh tố C, đặc biệt là có đến 750mg kali. Chất béo chiếm tới 16% sức nặng của cả trái, nhưng đa số là chất béo đơn bất bão hòa tốt mà nhiều người cho rằng ăn vào làm da láng mịn và mềm mại,  lại không làm tăng cholesterol trong máu. Trái bơ cũng có một  ít sắt, magnesium, và các sinh tố A, E….

Bơ cung cấp nhiều năng lượng. Một trái lớn trung bình (khoảng 200g)  cho tới 200 calori, nên nếu ngon miệng ăn nhiều thì có thể sẽ mau tăng cân. Nhiều người còn cho rằng bơ  là loại thực phẩm làm tăng cường sinh lý.

Bơ thường được hái khi chưa chín, còn cứng,  nên mua về phải để ra ngoài không khí vài ba ngày mới chín mềm  và ăn được. Muốn mau chín, để trái bơ trong túi giấy với một quả táo hay quả chuối. Khi chín thì nên giữ trong tủ lạnh để đừng chín quá, ăn mất ngon.

Mua Bơ, chọn trái không bị những vết bầm đen. Chỉ cắt bơ ra ngay trước khi ăn, vì  để lâu, bơ sẽ chuyển sang mầu nâu sậm, trông không đẹp.

 DỪA

Dừa cùng họ với cau, trong quả chứa nước ngọt uống được, cùi trắng để ăn hoặc ép dầu.

Dừa là loại cây được trồng nhiều ở miền nhiệt đới, với nguồn gốc từ Malaysia. Ngày nay dừa được trồng nhiều ở Nam Mỹ, Hawai,  Ấn Độ và các đảo trong vùng Thái Binh Dương. Một cây dừa có thể sống dăm bẩy chục năm và cho hàng ngàn trái. Dừa mọc mầm từ trái dừa.

Việt Nam có nhiều loại dừa: Dừa bị, quả to nhiều dầu; dừa lão hay dừa cứng cậy, sống lâu cùi già phải cậy; dừa lắc nước, bắt đầu già, nước lưng chừng lắc nghe lóc bóc; dừa lửa, nhỏ da mầu vàng đỏ tựa như lửa; dừa ăn trăng, khô không có cùi; dừa xiêm, thân tuy lùn quả lại nhỏ nhưng nhiều nước rất ngọt .

Dừa là loại cây rất có ích vì mọi bộ phận trong cây đều có thể dùng được. Cây và lá dừa để làm nhà, lợp mái, làm bàn ghế, mũ, túi sách, thảm, quần áo; nước dừa để uống; cùi dừa để ăn, lấy dầu, làm mỹ phẩm…

Trái dừa có nhiều lớp, từ ngoài vào trong là: lớp vỏ ngoài mầu xanh hoặc vàng đâm; một cái sọ cứng có nhiều sợi như lông và ba cái mắt ở một đầu trái; lớp cùi mầu trắng như sữa; và trong cùng là nước dừa trong mờ, ngọt nhẹ.

Cùi dừa (hay cơm dừa) có nhiều chất xơ, rất nhiều chất béo mà 90% thuộc loại chất béo bão hòa. Một ly cùi dừa tươi cắt nhỏ (khoảng 240g) có 27g chất béo mà 24 g là bão hòa; 12g carbohydrat; 3g đạm chất; 3g chất xơ; 2.5mg sinh tố C; 2mg sắt, không có cholesterol và cung cấp 280 calori.

Trái dừa có thể ăn nhiều các. Nước dừa là món giải khát rất tốt.

Cùi dừa non mềm như thạch, dùng thìa nạo ra rồi ăn. Cùi dừa già có thể ăn sống, kho xuông hoặc kho với thịt heo nạc; xay nhỏ vắt lấy dầu để nấu, làm bánh kẹo. Cùi dừa già phơi khô được ép lấy dầu dừa để nấu, làm margarine, xà bông,làm bánh kẹo. Cùi dừa cũng được đóng hộp.

Dừa thường có quanh năm, nhưng nhiều nhất là vào khoảng từ tháng 10 tới tháng 12.

Mua dừa chọn quả cầm thấy nặng tay, lắc thấy nước đầy óc ách trong ruột.

Bổ dừa thì trước hết lấy cái dùi nhọn, chọc thủng một mắt dừa, hứng hết nước, rồi đập chính giữa trái bằng một nhát búa, bửa đôi nạo lấy cùi.

Nước và cùi cần cất trong tủ lạnh để khỏi hư. Cùi dừa để dành trong tủ lạnh được vài ngày, nhưng đông lạnh thì lâu đến vài mươi ngày.

Dừa tươi nguyên trái có thể cất ở chỗ mát trong nhà đến nửa năm vẫn còn tốt.

Có thể chế sữa dừa (Coconut milk) bằng cách lấy hai phần bằng nhau của nước với cùi dừa tươi hoặc khô thái nhỏ , ninh nhỏ lửa rồi vắt bỏ cùi .

Kem dừa (Coconut cream) cũng được làm bằng cách tương tự nhưng với bốn phần dừa, một phần nước, và đôi khi thay bằng nước dừa để kem  ngon và bổ dưỡng hơn.

Dừa là một món ăn ngon nhưng nhiều chất béo.