Tác giả: BS Nguyễn Ý Đức
Con người có bố có ông
Như cây có cội, như sông có nguồn (Thi Ca Bình Dân)
Lên chức ông, bà có nhiều điều thích thú nhưng cũng mang nhiều trách nhiệm, cả vật chất lẫn tinh thần.
Mà ngày nay muốn làm ông bà cũng đâu có dễ, vì còn tùy thuộc ở các con. Bao giờ chúng dự định có con, và bao nhiêu đứa. Bây giờ các cô các cậu ấy tính toán có kế hoạch lắm. Ưu tiên hàng đầu là dành dụm đủ tiền mua căn nhà lớn, nhỏ cho đôi trái tim vàng. Rồi vợ chồng còn vui chơi, du lịch Á, Âu cho thoả thích trước khi nghĩ đến việc có con, nuôi con. Ông bà chẳng quyết định được gì. Chỉ một ngày nào đó, dâu con điện thoại, mẹ ơi con đã có bầu, thì vui mừng mà sửa soạn lên chức ông bà.
Rồi ông bà cũng sửa soạn để làm bổn phận của mình.Nhiều ông bây giờ than phiền bị vợ bỏ rơi, đi chăm sóc “đào, kép nhí” cả mấy tháng. Nói vậy thôi chứ ông cũng thích thú chẳng kém gì bà.
Do nhu cầu kinh tế cũng như kết qủa của đòi hỏi nam nữ bình quyền, ngày nay 64% người mẹ vừa đi làm vừa nuôi con. Họ lại còn làm việc nhà nhiều hơn người chồng. Thì giờ dành cho con cũng ít đi. Nếu cách đây ba chục năm, cha mẹ dành 6 giờ một ngày cho con cái thì ngày nay chỉ còn một nửa. Chính ở khoảng trống này mà ông, bà đóng một vai trò rất hữu ích.
Nhưng trưóc hết, nên giữ vài nguyên tắc căn bản.
Chẳng nên can thiệp vào việc nuôi cháu của các con, dành sự độc lập, quyết định cho các con. Mình đã có thời kỳ tự lựa chọn, thì bây giờ nên để chúng cũng có cái quyền đó.
Thảo luận việc kỷ luật cháu với cha mẹ chúng, và chỉ nên kỷ luật khi mình trông nom cháu. Chỉ nhận trông nom cháu khi mình cảm thấy có thể làm được. Ông bà biết tiến lui khi hoàn cảnh đòi hỏi thì đều là những quà tặng quý giá. Họ trở thành hữu ích bất cứ khi nào cần nhưng không tự đề cao; luôn luôn sẵn sàng nhưng không thường xuyên lộ diện. Hoặc nhẹ nhàng hơn, ông bà dành thì giờ săn sóc, dạy dỗ cháu, theo chiều hướng của cha mẹ chúng.
Với các cháu thì: Chăm chú nghe điều mà các cháu nói vì đôi khi ta cũng học được ở các cháu nhiều điều hay cũng như giải tỏa được vài khó khăn của mình.
Nói với các cháu và nên đi thẳng vào vấn đề. Nói những gì dễ hiểu, thực tế, không nên than phiền này nọ.
Cần hơn nữa là làm gương tốt cho các cháu. Trẻ con thường học hỏi về tình yêu thương nhiều hơn khi chính mắt các cháu nhìn thấy và cảm thấy hơn là chỉ được nghe kể lể dông dài.
Khi các cháu tới với mình thì cũng nên có một vài sắp xếp trước. Tránh sáo trộn với chương trình thường lệ của mình như giấc ngủ trưa, giờ ăn, giờ vận động cơ thể. Dành cho các cháu chỗ vui chơi để các cháu và mình thoải mái, không quấy rầy nhau. Chia xẻ với các cháu món ăn mà chúng thích. Con trẻ thường nhớ mãi những miếng bánh, bát canh mà bà dành cho cháu khi tuổi còn thơ. Nhưng cũng đừng nuông chiều quá kẻo lại bị trách vốn “cháu hư tại bà”
Phân loại Ông Bà.
Từ lâu, nhiều nhà xã hội học đã cố gắng phân loại các hình thái, mẫu mực ông bà.
Bảng phân loại cuả hai tác giả Berniece Neugarten và Karol Wienstein được nhiều người tán thưởng vì tính cách thực tế, dựa trên kết quả của sự trực tiếp phỏng vấn những người đã được làm ông bà. Tài liệu nghiên cứu The Changing American Grandparent của họ, công bố năm 1964, đã được coi như bản hướng dẫn cho nhiều người quan tâm đến vấn đề này. Theo các tác giả trên, có năm mẫu ông bà chính:
1- Ông bà và cháu cùng vui chơi
Đôi bên không có trách nhiệm hoặc phải tuân theo một khuôn phép, kiểu cách gì mà chỉ lâu lâu gặp nhau, viếng thăm, tự do vui chơi với nhau, rồi chia tay. Ông bà được ngày vui thoải mái mà không có vương víu gì đến việc nuôi nấng cháu. Cháu kể với bố mẹ, hôm nay con chơi với ông bà vui quá.
2- Ông bà cư xử thân tình nhưng theo nghi thức
Tới thăm cháu, cho quà, giúp đỡ, nhiều khi ở lại trông cháu, nhưng không can thiệp, góp ý về việc nuôi cháu của cha mẹ.
3- Ông bà là nguồn kinh nghiệm, có quyền uy với con cháu .
Ông bà ở nhóm này, nhất là ông, có nhiều tài năng, kinh nghiệm, muốn con cháu phụ thuộc vào mình, còn mình thì sẵn sàng giúp đỡ, khuyên nhủ, gửi gấm bạn bè, chỗ quen biết để tương lai con cháu khá hơn.
4- Gặp nhau trong lễ nghi.
Ông bà chỉ gặp các cháu trong những ngày quan trọng như tốt nghiệp ra trường, sinh nhật, để chung vui, chúc mừng rồi lại lui vào hậu trường. Ông bà đối xử rất tốt với các cháu nhưng giữ một khoảng cách, ít gặp và đặt nhẹ vấn đề quyền uy, trách nhiệm.
5-Mẫu ông bà thay thế cho cha mẹ
Ông bà hầu như thay thế cha mẹ hoặc lãnh một phần lớn trách nhiệm trong việc nuôi nấng, dậy dỗ cháu. Bố mẹ sáng trước khi đi làm, mang con gửi ông bà để được chăm sóc ăn uống, hoặc đưa đi học. Buổi chiều đi làm về thì ghé nhà ông bà đón con, đôi khi lấy cơm mà ông bà đã nấu sẵn cho.
Nghiêm trọng hơn là khi bố mẹ vì lý do nào đó, như mắc tâm bệnh, ghiền thuốc, không hoàn tất thỏa đáng việc nuôi con, ông bà tình nguyện lãnh trách nhiệm hoặc sau khi có phán quyết của toà án. Đây là một sự hy sinh lớn lao của ông bà với những gịot máu của dòng họ, không muốn để chúng phải chịu ảnh hưởng xấu hay đi làm con nuôi người ngoài.
Ông, bà hãnh diện làm việc này, nhưng phải trả một giá hơi đắt là mất phần riêng tư trong những ngày cuối của đời mình, cũng như không còn thì giờ giao du với bạn bè. Nhưng lương tâm, trách nhiệm được đặt lên hàng ưu tiên. Vả lại, làm ông bà thì các cụ cũng có một số niềm vui. Thứ nhất là thấy dòng dõi nhà mình được tiếp nối; mình được đóng vai trò cao quý làm ông làm bà; được giữ mối giao hảo giữa các cháu với bố mẹ chúng; nhận được nhiều khích lệ thương yêu từ các cháu.
Cháu đối với ông bà.
Khi được hỏi các cháu nghĩ gì về ông bà thì câu trả lời thường là: ông bà vui tính, thông cảm được, thương yêu nhẹ nhàng. Ông bà cũng là người tin cẩn để tâm sự khi có vấn đề không nói với cha mẹ được.
Cháu nhìn ở ông bà như mẫu người để cháu noi gương, bắt chước, như người thầy truyền lại cho cháu những kinh nghiệm, kiến thức thu lượm trong suốt cuộc đời. Ông bà là nơi an toàn để cháu nương tựa, khi cần.
Nếu cứ thuận buồm xuôi gió thì tình giữa ông bà và các cháu nhẹ nhàng diễn ra. Ông bà tới thăm cháu, cháu tới thăm ông bà. Quà cáp trao đổi. Điện thoại thăm nom. Mà ông bà cũng đừng quên bố mẹ chúng. Con cái từng than phiền: Bây giờ bố mẹ tôi chỉ hỏi han đến thằng cu thôi, còn chúng tôi thì bị lãng quên rồi. Đến thăm cũng nên báo trước, tránh xáo trộn chương trình của con, cháu.
Ngang trái trong tình ông bà-cháu
Cuộc đời có những bất hạnh, rủi ro nhiều khi không hẹn mà đến. Cháu thiếu tình thương hoặc mẹ hoặc cha. Đôi khi thiếu cả hai.
Ngày nay người ta ước lượng tới 24% con sống với mẹ, 3% sống với cha và 4% không cha không mẹ. Chỉ có 69% con có cả cha lẫn mẹ. Không còn yêu nhau nữa. Không hòa thuận. Sẩy đàn, tan nghé. Ông bà lại ghé vai gánh vác, lãnh trách nhiệm phụ giúp nuôi cháu mình. Thực là cháu bà nội tội bà ngoại hoặc ngược lại.
Cũng có trường hợp, con còn quá trẻ để có thai hay lập gia đình, rồi khi có cháu, lại cũng phải nhờ tới sự giúp đỡ của ông bà, vật chất cũng như tinh thần.
Nhiều ông bà mang cháu về nuôi nấng, dậy dỗ, thay cha mẹ chúng. Khi tới tuổi hiểu biết, các cháu có những nỗi buồn thiếu vắng cha mẹ, cũng như bạn bè đàm tiếu, ông bà lại lo giải quyết. Nhiều nhà xã hội học cho ý kiến là ta nên nói rõ hoàn cảnh bố mẹ chúng, kẻo khi chúng tìm ra sự thực thì sẽ mất nốt niềm tin chót còn lại ở mình.
Cũng có trường hợp, khi vợ chồng chúng nửa đường đứt gánh, mang cháu mình ra đi, Rồi giận cá chém thớt, không cho ông bà gặp cháu, gây đau lòng cho cả già lẫn trẻ.
Mong rằng những dứt tình này ít xẩy ra, để tấm thân già khỏi phải gia nhập các tổ chức nhân quyền, đòi quyền làm ông bà, như hiện đang có tại một vài quốc gia Âu Mỹ.
Và nhất là để được “Nhìn thấy cháu, nghe cháu nói mà tim già vui lên trước sự có mặt của các cháu” (1)
(1) “Je les regarde, et puis je les e´coute, et puis
Je suis bon et mon coeur s’apaise en leur presence”
Victor Hugo-L’Art d”Etre Grand Pere.
Bác Sĩ Nguyễn Ý Đức.