Tác giả: Hạc Bút Ông

Có thể nói rằng Ta Về là một bài thơ lớn. Nó chứa đủ mật đắng và lòng kiêu trong từng sợi tóc, từng hơi thở, ở cảnh giới tù đầy và cũng ở bên ngoài rào kẽm gai tâm thức. Thơ bốc lửa ở từng chữ và cũng ở ngoài chữ.

Ta Về, 124 giòng cuồng lưu, chẩy miết trong thơ. Nó chế ngự cảm thức người đọc thật dễ dàng. Từ gặp lần thứ nhất, và vĩnh viễn ở cùng ,như một người tình chung thủy. Hôm nay, ngồi đọc lại, ta vẫn còn đầy nguyên cơn sũng nghẹn trong hồn. Từ cái tâm cảnh ngậm ngùi, hào sảng ở kẻ bại binh, mà lòng còn vằng vặc trăng sao trước tan vỡ, mất mát khắp cùng. Tưởng như Ta Về, đã hình thành từng nét trong đầy đọa khổ sai. Ta Về, từ tuyệt vọng chôn chân nơi đáy ngục, thức ngủ với kẻng khua. Ta Về dù đã góc núi vùi thây, đã trăm năm đứt gánh.

TA VỀ

Tiếng biển rừng nao nức giục

Ta về cho kịp độ xuân sang

Ta về một bóng trên đường lớn

Thơ chẳng ai đề vạt áo phai

Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ

Mười năm đá cũng ngậm ngùi thay.

Ta trở về, một mình, cô đơn thế đó. Song tù và núi cũng nát lòng. “Mềm phế phủ” là ngôn ngữ thơ đầy sáng tạo thường thấy ở Tô Thuỳ Yên. Vần “thay” tuyệt đẹp như một dấu hỏi và dấu than, dấy mãi lên những vang vọng, cháy lòng.

Vĩnh biệt ta mười năm chết dấp

Chốn rừng thiêng im tiếng nghìn thu

Mười năm mặt  sạm soi khe nước

Ta hoá thân thành vượn cổ sơ.

Ta 10 năm im lìm như thảo mộc, muông thú, chốn rừng già ngàn tuổi. Ta sống mà đã chết. Chết dấp. Thanh gỗ tầm thường thô sảm trong tay hảo kiếm thủ đã đánh ra những chiêu thức phi thường. Chữ đắc vị, chói sáng hào quang thế đó, đã trải suốt Ta Về như một hịch truyền. Vần điệu tuyệt vời, dù thơ họ Tô ít chú trọng đến yêu vận, cước vận. Nhiều chỗ vần lơi mà vẫn khít khao như giữa “im tiếng ngàn thu” và “vượn cổ sơ.”

Thơ và nỗi đau cao đều đã bỏ xa Nguyễn Bính ở…” Chín năm đốt đuốc soi rừng. Về đây ánh điện ngập ngừng bước chân…” Hãy đọc tiếp ta về:

Ta về qua những truông cùng phá

Nếp trán nhăn đùa  ngọn gió may

Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ

Nghe tàn cát bụi tháng năm bay.

Chỉ có thế. Trời câm đất nín

Ðời im lìm đóng váng xanh xao

Mười năm, thế giới già trông thấy

Ðất bạc mầu đi, đất bạc mầu.

Ta về như bóng chim qua trễ

Cho vội vàng thêm gió cuối mùa

Ai đứng trông vời mây nước đó

Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ

Một đời được mấy điều mong ước

Núi lở sông bồi đã mấy khi

Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động

Mười năm, cổ lục đã ai ghi?

Hoài cảm ở người xưa, bà Huyện Thanh Quan trong Thăng Long Hoài Cổ là: …” Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo. Nền cũ lâu đài bóng tịch dương…” Hoài cảm của Tô Thuỳ Yên lắng đọng hơn ở chiều sâu. “Những truông cùng phá ”,những dấu tích kiên cường dựng nước của tiền nhân đã tàn theo cát bụi thời gian. Lòng người như lòng đất đã bạc mầu. Ai kẻ tâm huyết cũng đã bạc lòng mong ở những thời vận mới.

Ta về cúi mái đầu sương điểm

Nghe nặng từ tâm lượng đất trời

Cám ơn hoa đã vì ta nở

Thế giới vui từ mỗi lẻ loi.

Có lẽ ây là đoạn thơ toàn bích nhất trong bài. Nó mở ra những góc nhìn khác ,như một chuyển bước, lật qua những trang tận tuyệt. Ta cúi đầu để tạ ơn, để cười với nghịch cảnh, cũng để tìm lại cái ta đã chết dấp 10 năm. Thơ ánh lên niềm vui giả tưởng giữa gai buồn.

Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa

Làng ta ngựa đá  đã qua sông

Ngừơi đi như cá theo con nước

Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng.

Tưởng tượng thôi, quê ta đang vào mùa nước nổi, người người tiếp nhau tràn lên cứu nguy tổ quốc. Trống ngũ liên chỉ gióng lên khi thúc quân, thúc đô vật,và thúc tráng đinh hộ đê. Vui biết mấy, nhưng chỉ là vui giây lát thôi. Trong mộng tưởng.

Ta về như lá rơi về cội

Bếp lửa nhân quần ấm tối nay

Chút rượu hồng đây xin rưới xuống

Giải oan cho cuộc biển dâu này.

Thơ tuyệt vời ở ngôn ngữ và hình ảnh. Thơ chuyển mạch quá nhanh khiến ta rơi vào chân không. Ta vừa muốn rửa hờn,vừa muốn yên thân, tha hoá được sao?

Ta khóc tạ ơn đời máu chảy

Ruột mềm như đá  dưới chân ta

Mười năm chớp bể mưa nguồn đó

Người thức mong buồn tận cõi xa.

Vẫn là châu ngọc riêng ở cõi thơ thất ngôn họ Tô. Chân cứng đá mềm, là lòng kiên trì ở ca dao mẹ. “Ruột mềm như đá”, phải chăng thi sĩ muốn nói tới niềm tin thiết thạch đã phai mòn ở nỗi trông chờ tiếp tay nơi chiến hữu hải ngoại? Ta rất thích cụm từ “chớp bể mưa nguồn” ấy. Chớp dữ dằn, sấm ồn ào nhưng chẳng thấy giọt mưa nào rớt xuống đời ta. Ðành nghĩ rằng mưa lớn lắm, ở mãi tít nguồn xa. Ðành tự ru “Buồn trông con nhện giăng tơ…”

Ta về như hạt sương trên cỏ

Kết tụ sầu nhân thế chuyển đời

Bé bỏng cũng thì sinh, dị, diệt

Tội tình chi lắm nữa người ơi.

Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ

Mười năm người tỏ mặt nhau đây

Nước non ngàn dặm bèo mây hỡi

Ðành uống lưng thôi bát nước mời.

Ta về như sợi tơ trời trắng

Chấp chới trôi buồn với nắng hanh

Ai gọi ai đi ngoài cõi vắng

Dừng chân nghe quặn thắt tâm can.

Lời thề buổi ấy còn mang nặng

Nên mắc tình đời cởi chẳng ra

Ta nhớ người xưa ngoài nỗi nhớ

Mười năm ta vẫn cứ là ta.

Nhà thơ tuy không chọn binh nghiệp làm lẽ sống, nhưng đã một lần quỳ trước vũ đình trường nguyện thề cùng sông núi. Sau mười năm ải ngục tù, anh vẫn còn tự coi mình là một người lính:

Ta về như tứ thơ xiêu tán

Trong cõi hoang đường trắng lãng quên

Nhà cũ mừng còn nguyên mái, vách

Nhện giăng, khói ám, mối xông nền

Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ

Nhà thương khó quá, sống thờ ơ

Dậu nghiêng, cổng đổ, thềm um cỏ

Khách cũ không còn, khách mới thưa.

Chữ “xiêu tán” thật đẹp,nhưng có cần thiết giữ hai đoạn thơ vô tội này trong bài không? Về từ mười năm xa, anh tả mái, vách, trong nhà trước rồi mới tả giậu nghiêng, cổng đổ có hợp lý không? Nền nhà mối xông, và thềm nhà um cỏ được nhắc tới hai lần có đáng không? Có hai điều khó hiểu khác nữa: “Nhà thương khó quá, sống thờ ơ” và “khách mới thưa”? Không lẽ “Nhà thương” là tình thương giữa những người nhà? “Khách cũ” là những người cùng chung một tuyến lửa, tuyến thơ với anh. Vậy “khách mới” là những ai đây?

Ta về khai giải bùa thiêng yểm

Thức dậy đi nào, gỗ đá ơi

Hãy kể lại mười năm truyện cũ

Một lần kể lại để rồi thôi.

Hai câu trên là sấm nổ, hịch truyền. Hai câu dưới nhẹ thếch tan loãng vào cõi yếm nhược, phủi tay.  Cũng là mở ra cho những tâm sự riêng cho chín đoạn thơ kế tiếp:

Chiều nay ta sẽ đi thơ thẩn

Thăm hỏi từng cây, những nỗi nhà

Hoa bưởi hoa tầm xuân có nở?

Mười năm, cây có nhớ người xa?

Ta về như đứa con phung phá

Khánh kiệt đời trong cuộc biển dâu

Mười năm, con đã già trông thấy

Huống mẹ cha đèn sắp cạn dầu

Con gẫm lại đời con thất bát

Hứa trăm điều, một chẳng làm nên

Ðời qua lớp lớp tàn hư huyễn

Giọt lệ sương thầm khóc biến thiên.

Ta về như tiếng kêu đồng vọng

Rau mác lên bờ đã trổ bông

Cho dẫu ngàn năm em vẫn đứng

Chờ anh như biển vẫn chờ sông.

Ba trong bốn đoạn thơ này không có gì xuất sắc. Nhiều câu gượng ép, thiếu chất thơ:“Huống mẹ cha đèn sắp cạn dầu”,”Hưá trăm điều, một chẳng làm nên”. Lập lại một cách không cần thiết: “Mười năm con đã gìa trông thấy” trở nên nhẹ hều so với “Mười năm, thế giới già trông thấy”, đã dùng. Cũng vậy, giữa “Ðời con thất bát” với “Khánh kiệt đời”. Chữ “tàn hư huyễn” e không chỉnh . Cũng thế, ở “tiếng kêu đồng vọng”. Em “đứng” như biển chờ sông anh là một so sánh không mấy tế nhị, thích đáng.

Ta gọi thời gian sau cánh cửa

Nỗi mừng giàn giụa mắt ai sâu

Ta nghe như máu ân tình chảy.

Tự kiếp xưa nào tưởng lạc nhau.

Ta về dầu phải đi chân đất

Khắp thế gian này để gặp em

Ðau khổ riêng gì nơi gió cát

Thềm nhà bụi chuối thức thâu đêm.

Cây bưởi xưa còn nhớ, trắng hoa

Ðêm chưa khuya quá, hỡi trăng tà

Tình xưa như tuổi già không ngủ

Thức trọn, khua từng nỗi xót xa.

Có thể nói rằng Tô Thuỳ Yên là phù thuỷ của ngôn ngữ thơ. Chữ mang buà ngải ở “sau cánh cửa”,”mắt ai sâu”, “riêng gì”, “bụi chuối thức”,”khua”. Nhưng có lẽ anh hơi tham lam, chỉ vì một chữ “khua” mà giữ lại nguyên đoạn thơ trùng dụng cả y’ , từ, lẫn hình ảnh ở mấy đoạn trên. Có đáng không?

Ta về như giấc mơ thần bí

Tuổi nhỏ đi tìm một tối vui

Trăng sáng soi hồn ta vết phỏng

Trọn đời nỗi nhớ sáng khôn nguôi.

Bé ơi, này những vui buồn cũ

Hãy sống đương đầu với lãng quên

Con dế vẫn là con dế ấy

Hát rong bờ cỏ giọng thân quen.

Ta thích chữ “vết phỏng”, nhưng không mấy hài lòng khi thi sĩ dùng với hàm ý tiếc xót cõi thiên đường thần bí của tuổi thơ. “Ðương đầu” với lãng quên đời là một thái độ sống dũng cảm của người thơ. Nhưng nó mâu thuẫn với ý niệm buông tay cuả anh trước đó:“Một lần kể lại để rồi thôi.” Nhưng ta cũng có quyền mâu thuẫn với chính ta ở phút trước,và giây sau lắm chứ?

Ta về như nước Tào Khê chảy

Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ

Thân thích những ai giờ đã khuất

Cõi đời nghe trống trải hơn xưa.

Người chết đưa ta cùng xuống mộ

Ðâu còn ai nữa đứng bờ ao

Khóc người ta khóc ta rơi rụng

Tuổi hạc ôi ngày một một hao.

Thi sĩ xuất thần đem ca dao vào thơ. Có thực chăng là không còn ai nữa đứng ở bờ ao để hát mãi những lời kiên:“Ðá mòn nhưng dạ chẳng mòn.Tào khê nước chẩy vẫn còn trơ trơ”? Chữ “một một” khéo lắm để giữ được âm trắc cần thiết. Nhưng “tuổi hạc” thì có lố lắm không khi tác giả mới ngoài 50? Và tóc mới muối tiêu:“ Ta về cúi mái đầu sương điểm”, và “Mười năm, con đã già trông thấy”. Ðã già trông thấy, là mới có hơi già thôi. Tuổi hạc thế nào được nhỉ?

Ta về như bóng ma hờn tủi

Lục lại thời gian kiếm chính mình

Ta nhặt mà thương từng phế liệu

Như từng hài cốt sắp vô danh.

Thêm một tuyệt chiêu của Tô Thuỳ Yên. Chỉ tiếc là “Lục lại thời gian kiếm chính mình” là một lập lại của tứ thơ đã dùng: “Ta gọi thời gian sau cánh cửa” nơi đoạn 22.

Ngồi đây nền cũ nhà hương hoả

Ðọc lại bài thơ thuở thiếu thời

Ai đó trong hồn ta thổn thức

Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi.

Ta về như hạc vàng thương nhớ

Một thuở trần gian bay lướt qua

Ta tiếc đời ta sao hữu hạn

Ðành không trải hết được lòng ta.

Tô Thuỳ Yên

(Theo bá o Sài Gòn Nhỏ, trang 13. Người bạn cắt gửi cho đã quên

ghi ngày số báo ấy ấn hành.)

Phải nói là ta hơi thất vọng với hai đoạn kết thúc này.” Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi” và “Ðành không trải hết được lòng ta”, không đủ mạnh so với những sấm sét của ngôn từ ở toàn bài. Cái “hữu hạn” của thời gian như không ăn nhậu gì mấy với ước muốn “trải hết được lòng” của tác giả. Như đã nói ở phần trên, (binh nghiệp vốn không phải là nghề của chàng), do đó trải hết lòng chỉ đơn thuần là ước muốn được giãi bầy tâm ý qua sáng tác. Anh mới ngoài 50, anh cần bao nhiêu năm nưã để viết cho cạn lòng đây?

Kết luận, Ta Về là một bài thơ có tầm vóc nghệ thuật khá cao. Hy vọng chúng ta sẽ được đọc thêm những sáng tác mới của Tô Thuỳ Yên. Chúc thi sĩ sớm hội nhập cõi tạm này với quê hương mang theo trong tâm tưởng.

HẠC BÚT ÔNG

30-12-93